AI và người thầy trong kỷ nguyên giáo dục mới

AI đã len lỏi vào từng trang soạn giảng, từng bài tập, từng gợi ý học tập cho học sinh (HS). Và từ đây, câu hỏi lớn đặt ra: AI sẽ thay đổi giáo dục thế nào? Vai trò của người thầy sẽ đi về đâu?

Gần 2.400 năm trước, nhà hiền triết Plato đã lập nên Academy, ngôi trường đầu tiên của thế giới tại Athens. Ở đó, những người thầy không chỉ dạy tri thức mà còn dạy cách sống, cách làm người, cách lãnh đạo.

- Ảnh 1. — Trong lớp học, điều quý giá không chỉ là tri thức, mà còn là sự tương tác giữa người với người

Trong số những học trò ấy có Aristotle, người sau này cũng trở thành bậc thầy của nhân loại. Từ Khổng Tử ở phương Đông đến Einstein ở phương Tây, dù tri thức khác nhau nhưng họ đều có điểm chung: lấy tình yêu con người làm gốc rễ của việc dạy học.

NHỮNG CÁNH CỬA MỚI MÀ AI MỞ RA CHO GIÁO DỤC

AI có thể soạn thảo một khung giáo án chỉ trong vài phút, gợi ý hình ảnh minh họa, bài tập tình huống, thậm chí tạo ra cả mô phỏng ảo để HS trải nghiệm. Nếu trước đây, một giáo viên (GV) cần hàng giờ để thiết kế bài dạy, thì nay với AI, công việc ấy nhẹ nhàng hơn nhiều.

AI cũng có khả năng cá nhân hóa lộ trình học tập: mỗi HS với điểm mạnh, điểm yếu khác nhau sẽ được gợi ý nội dung phù hợp. Học trò giỏi toán có thể tiến nhanh hơn, trong khi em còn chậm về ngữ pháp tiếng Anh sẽ được hệ thống tự động bổ sung bài tập. Điều mà lớp học truyền thống khó làm triệt để, nay đã trở thành khả thi. Nhờ AI, người thầy có thêm công cụ mạnh mẽ để biến lớp học thành một hành trình đa dạng, sinh động, sát với từng cá nhân, thay vì một khuôn mẫu chung cho tất cả.

Tuy nhiên, công nghệ nào cũng có mặt trái. Nếu phụ thuộc quá nhiều vào AI, người thầy có thể trở nên "người phát ngôn" của máy, thiếu đi chiều sâu, sự sáng tạo và cảm xúc riêng. Một giáo án đẹp đẽ nhưng vô hồn, một bài giảng mượt mà nhưng không có sự lắng nghe, chia sẻ thực sự từ thầy cô - đó có thể là nguy cơ.

Thêm nữa, AI có thể khiến học trò dễ "ngại nghĩ", nhanh chóng tra cứu và nhận câu trả lời thay vì tự mày mò. Trong lớp học, điều quý giá không chỉ là tri thức mà còn là sự tương tác giữa người với người - ánh mắt động viên, cái gật đầu khích lệ, hay sự kiên nhẫn lắng nghe một câu trả lời ngập ngừng. Đây là thứ mà không thuật toán nào thay thế được.

Chính vì vậy, thách thức của người thầy hôm nay không chỉ là "biết AI" mà còn là biết giới hạn của AI. Dùng AI để tiết kiệm thời gian chuẩn bị, để gợi ý sáng tạo, nhưng vẫn phải làm chủ lớp học, làm chủ cảm xúc, và khơi dậy tinh thần học hỏi nơi học trò.

- Ảnh 2. — Dù công nghệ có đi xa đến đâu, nhưng không bao giờ thay thế được người thầy

ROBOT - NGƯỜI THẦY KHÔNG BAO GIỜ BIẾT MỆT

Hôm nay, thế giới bước vào kỷ nguyên của AI, nơi "giáo sư robot" có thể dạy HS bằng 23 ngôn ngữ, không biết mệt, không biết buồn, không bao giờ trễ giờ. Ở Nhật, robot đã dạy tiếng Anh; ở Phần Lan, "Giáo sư Elias" trò chuyện thân thiện như người thật; ở Mỹ, một phiên bản AI Einstein giảng vật lý với nụ cười kiên nhẫn vô tận. Và người ta bắt đầu hỏi: "Liệu một ngày nào đó, giáo sư robot sẽ thay thế người thầy thật?".

Câu trả lời là không, nếu người thầy vẫn giữ được trái tim của mình. Robot có thể dạy tri thức, nhưng chỉ người thầy mới dạy được nhân cách. Robot có thể mô phỏng cảm xúc, nhưng chỉ người thầy mới đánh thức được tâm hồn. Robot có thể kể về lòng biết ơn, nhưng chỉ người thầy mới khiến học trò biết rưng rưng khi nói lời cảm ơn.

VAI TRÒ KHÔNG THỂ THAY THẾ CỦA NGƯỜI THẦY

Giáo sư robot - người trợ giảng cần mẫn của nhân loại, nhưng không bao giờ thay thế được trái tim của người thầy.

Người thầy trong kỷ nguyên mới

Để không chỉ tồn tại mà còn dẫn dắt và truyền cảm hứng, người thầy của thời đại số cần không ngừng rèn luyện 3 năng lực cốt lõi: Năng lực học tập suốt đời - không ngừng cập nhật tri thức, công nghệ, phương pháp dạy học mới. Người thầy hôm nay phải vừa là người dạy, vừa là người học, và luôn có thể học từ chính học trò của mình.

Thứ hai là năng lực kết nối và sáng tạo - biết kết hợp giữa tri thức con người và công cụ AI; biết tạo nên không gian học tập cộng hưởng, nơi học trò được tham gia, khám phá, sáng tạo cùng thầy.

Cuối cùng là năng lực cảm xúc và dẫn dắt nhân văn - biết khơi gợi cảm xúc tích cực, gieo niềm tin và đồng hành cùng học trò trong cả những giờ phút yếu đuối nhất. Khi AI trở nên thông minh, thì chính cảm xúc của người thầy là "điểm khác biệt không thể sao chép".

Bên cạnh năng lực, có 3 phẩm chất là nền tảng làm nên giá trị bền vững của người thầy. Thứ nhất là trung thực. Trung thực với tri thức, với học trò, với chính mình. Người thầy trung thực không chỉ dạy đúng mà còn sống thật, để mỗi lời nói là một bài học đạo đức thầm lặng.

Tiếp theo là tự tin. Tự tin vào giá trị của nghề nghiệp và sứ mệnh của mình. Người thầy tự tin không sợ công nghệ thay thế, vì họ biết công nghệ chỉ hỗ trợ, còn con người mới là trung tâm.

Và thứ ba là biết ơn. Biết ơn cuộc đời, học trò, và những người thầy đi trước. Lòng biết ơn giúp người thầy khiêm nhường, nhân hậu và truyền đi năng lượng tích cực cho thế hệ kế tiếp. Như Cicero từng nói: "Lòng biết ơn là đức tính vĩ đại nhất, và là cội nguồn của mọi đức tính khác". Và có lẽ, đó cũng chính là điều không một dòng mã nào của AI có thể lập trình được.

Nhưng dù công nghệ có đi xa đến đâu, vẫn sẽ có một ngày trong năm, chúng ta dâng tặng hoa cho những người thầy thật bằng xương bằng thịt - những người đã dạy ta không chỉ cách biết, mà cả cách làm người.

AI có thể cung cấp thông tin, gợi ý phương pháp, phân tích dữ liệu… nhưng AI không biết yêu thương. Nó không thể chạm vào trái tim học trò bằng câu nói: "Thầy tin em sẽ làm được". Nó không thể truyền cảm hứng từ chính trải nghiệm, thất bại, và nghị lực của con người.

Người thầy, từ xưa đến nay, không chỉ dạy chữ, mà còn dạy cách làm người. Trong kỷ nguyên AI, vai trò ấy càng rõ rệt: Thầy cô là người dẫn đường, để học trò không lạc giữa biển thông tin. Thầy cô là người giữ lửa, để mỗi bài học không chỉ là công thức hay dữ liệu, mà là hành trình khám phá bản thân. Thầy cô là người lái, còn AI chỉ là chiếc xe - công cụ để đưa hành trình học tập đi nhanh và xa hơn. Hãy nhớ rằng: AI có thể thay đổi lớp học, nhưng không thể thay thế trái tim của người thầy. Công nghệ có thể trở thành "cánh tay nối dài" của GV, nhưng người định hướng, trao cảm hứng và gieo niềm tin cho thế hệ trẻ vẫn chỉ có thể là thầy cô - những "người lái đò" tận tụy và nhân văn. Trong thời đại AI, hơn bao giờ hết, chúng ta càng thấy rõ một chân lý: AI là công cụ. Người dẫn dắt tri thức mới là thầy cô.

Nguồn: https://thanhnien.vn/ai-va-nguoi-thay-trong-ky-nguyen-giao-duc-moi-185251114183517193.htm