Đánh thức lịch sử bằng mùi hương

Triển lãm đang gây sốt tại Düsseldorf, Đức, nơi lịch sử, nghệ thuật và ký ức nhân loại được thổi hồn không bằng màu sắc hay âm thanh, mà bằng mùi hương - thứ ngôn ngữ vô hình nhưng đủ sức lay động những trang quá khứ tưởng như đã ngủ quên.

Ngay khi cánh cửa kính của bảo tàng Kunstpalast Museum khép lại sau lưng, một nhóm học sinh Đức bật cười khe khẽ khi phát hiện trước mặt mình không phải là tranh hay tượng, mà là… một chiếc ống nhỏ đang phả ra thứ mùi ngai ngái khó tả.

Khoảnh khắc nhỏ ấy như lời chào cho triển lãm đang gây sốt tại Düsseldorf, nơi lịch sử, nghệ thuật và ký ức nhân loại được thổi hồn không bằng màu sắc hay âm thanh, mà bằng mùi hương - thứ ngôn ngữ vô hình nhưng đủ sức lay động những trang quá khứ tưởng như đã ngủ quên. Từ đây, hành trình cảm xúc mở ra theo cách mà nghệ thuật thị giác khó lòng cạnh tranh, bởi mỗi mùi hương là một ký ức, mỗi ký ức lại là một câu chuyện kéo người xem chìm sâu vào lớp lớp thời gian của văn hóa châu Âu.

Khách tham quan thưởng thức mùi hương tại Kunstpalast Museum, Đức. Ảnh: NAM VINH

Triển lãm The Secret Power of Scents ở Kunstpalast Museum quy tụ 81 mùi hương ứng với 1.000 năm lịch sử, được sắp đặt trong 37 phòng trải dài từ tôn giáo, nghi lễ, chiến tranh cho đến nữ quyền và tình yêu. Người xem bắt đầu bằng mùi nhang phảng phất trong không gian Trung cổ, như được đưa vào chính các nhà thờ châu Âu thời xa xưa, nơi tín ngưỡng và khói hương quyện thành biểu tượng của quyền lực tinh thần.

Chỉ vài bước sau, mùi thơm trang trọng ấy lập tức bị “thổi bay” bởi mùi của đường phố Paris thời trung đại với mùi hỗn hợp của chất thải, mùi ẩm mốc và thân thể chưa gột rửa - gợi lại sự thật trần trụi về đời sống đô thị châu Âu trong quá khứ. Những cú chuyển mùi đột ngột như vậy giúp người xem không chỉ hít mà còn “sống lại” bối cảnh, thứ mà ảnh, văn bản, hay video không thể truyền tải hết.

Rồi bất ngờ, không gian tối lại, căn phòng phát ra mùi thuốc súng cùng hơi kim loại lẫn trong không khí, tái hiện chiến tranh với độ chân thực khiến nhiều người lùi lại theo bản năng. Sự căng thẳng ấy được xoa dịu khi bước qua phòng nữ quyền, nơi mùi da, thuốc lá và vani đưa người xem trở lại thập niên 1920 - giai đoạn phụ nữ châu Âu bước vào đời sống công cộng, rũ bỏ hình ảnh truyền thống để tìm lấy tự do. Tại đây, giám tuyển nghệ thuật Robert Müller-Grünow giải thích rằng mùi hương là chất dẫn cảm xúc mạnh nhất vì nó đi thẳng vào hệ thần kinh cảm xúc của não, không qua “bộ lọc lý trí”, khiến ký ức có thể bật dậy chỉ trong một hơi thở.

Hành trình khứu giác khép lại bằng một chương tình yêu, nơi Kunstpalast tái hiện “mùi gợi tình” thế kỷ 17 trong tranh Rubens: hoa hồng hòa cùng civet - loại hương từng được xem là quý hiếm. Với người hiện đại, đó có thể là mùi hơi… quá mạnh, nhưng sự khó chịu lại chính là điều triển lãm muốn gợi: cảm giác thành thật của một thời đại khác, khi chuẩn mực về sự cuốn hút trái ngược hoàn toàn với hôm nay. Nhờ vậy, tình yêu, vốn là cảm xúc phổ quát, cũng trở thành một dòng lịch sử có thể cảm nhận bằng mũi chứ không chỉ bằng mắt.

Triển lãm không chỉ tạo nên hiệu ứng thị giác - khứu giác độc đáo mà còn đặt ra câu hỏi về cách con người lưu giữ văn hóa. Khi nghệ thuật hiện đại ngày càng mở rộng sang trải nghiệm đa giác quan, dự án của Kunstpalast giống như một thí nghiệm thành công, chứng minh rằng lịch sử có thể được “đánh thức” bằng những chất liệu vô hình.

Người xem rời bảo tàng không mang theo hình ảnh cụ thể, mà mang theo một mùi nào đó còn vương trong trí nhớ. Và chính những dư hương này mới là thứ khiến triển lãm trở thành cuộc khám phá văn hóa khác lạ, vừa giải trí, vừa đầy chiều sâu, mở ra cách kể chuyện mới của nghệ thuật châu Âu đương đại.

MINH LÝ

Nguồn: https://www.sggp.org.vn/danh-thuc-lich-su-bang-mui-huong-post823686.html