Giấc mơ thổ cẩm đang hồi sinh ở Mường Quàng

Vài năm trở lại đây, các triền đất màu ven sông Quàng thuộc các bản Mòng 1, Mòng 2 đã dần được phủ xanh bởi những luống dâu trải dài. Việc khôi phục nghề trồng dâu, nuôi tằm không chỉ mở ra sinh kế ổn định cho người dân, mà còn thổi luồng “hơi thở” mới vào vùng đất miền Tây Nghệ An.

Một góc ở bản Mòng 1 xã Mường Quàng. Ảnh: Đình Tuyên — Một góc bản Mòng 1, xã Mường Quàng. Ảnh: Đình Tuyên

Tận dụng những bãi đất ven sông, suối có độ ẩm phù hợp, người dân trồng dâu để chủ động nguồn thức ăn cho tằm. Bà Lang Thị Sơn, một hộ nuôi tằm lâu năm ở bản Mòng 1 chia sẻ: “Cây dâu rất hợp đất ẩm, chỉ cần chăm bón đúng cách là cho lá quanh năm. Có được nguồn dâu tại chỗ vừa giảm chi phí, vừa giúp mình chủ động cho tằm ăn, không lo thiếu lá vào những lúc thời tiết thất thường”.

Nhờ khí hậu tương đối ổn định, tằm ở Mường Quàng sinh trưởng tốt, cho nguồn kén chất lượng. Cùng với đó, nghề dệt truyền thống của phụ nữ Thái cũng từng bước hồi sinh; tiếng thoi dệt lại vang lên đều đặn trong mỗi nếp nhà sàn, hòa cùng nhịp sống yên bình của núi rừng. Mỗi tấm vải, mỗi chiếc khăn piêu là kết tinh của sự khéo léo, cần mẫn và niềm tự hào văn hóa đã theo đồng bào qua nhiều thế hệ. Nếu trước đây người dân chủ yếu nuôi tằm để bán kén thì nay đã mạnh dạn đầu tư theo chuỗi khép kín: Trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ, dệt vải, giúp gia tăng giá trị sản phẩm và nâng thu nhập.

Tận dụng nguồn đất màu mỡ, người dân trồng dâu để làm thức ăn chính cho tằm. Ảnh: Đình Tuyên

Trước đây, từng có giai đoạn nghề trồng dâu nuôi tằm bị mai một bởi lớp trẻ không mặn mà theo nghề vì họ cho rằng nghề này vất vả, thu nhập thấp. Để gìn giữ nghề truyền thống, năm 2023, xã Cắm Muộn, (nay là xã Mường Quàng) triển khai Đề án “Phát triển dâu tằm xã Cắm Muộn giai đoạn 2023 - 2025, định hướng 2030”, và đây cũng là mô hình “Dân vận khéo” của địa phương này.

Từ 10 hộ ban đầu, đến nay, toàn xã đã có hơn 20 hộ nuôi tằm, với hơn 4 ha trồng dâu. Năm 2024, sản lượng kén đạt khoảng 2 tấn, nhiều hộ thu nhập từ 20 - 50 triệu đồng mỗi năm, góp phần giúp đời sống bà con ngày càng ổn định.

Tằm lên kén và nhả tơ. Những nong kén vàng óng là thành quả của cả một quá trình lao động cần mẫn. Ảnh: Đình Tuyên

Không chỉ mang lại thu nhập, nghề dệt thổ cẩm còn giữ gìn bản sắc văn hóa Thái. Mỗi họa tiết, mỗi đường dệt trên váy áo, khăn piêu đều chứa đựng ký ức của cha ông và tinh hoa văn hóa bản địa.

Bà Lang Thị Hương - Chủ tịch Hội Phụ nữ xã Mường Quàng cho biết: Chúng tôi đã tổ chức cho bà con đi học tập mô hình ở các địa phương khác, nắm vững kỹ thuật chọn giống, phòng bệnh, ươm tơ, đồng thời, mong muốn nhân rộng mô hình để vừa giữ nghề vừa nâng thu nhập cho phụ nữ.

Nhờ cách làm bài bản, sản phẩm tơ tằm của Mường Quàng đã có mặt tại nhiều phiên chợ vùng cao và hội chợ OCOP. Khăn piêu có giá 800.000 - 900.000 đồng, chân váy từ 1 - 1,2 triệu đồng, được du khách ưa chuộng. Nhiều người đến Mường Quàng còn muốn trải nghiệm hái lá dâu, cho tằm ăn, quay tơ, dệt vải… mở ra hướng phát triển du lịch cộng đồng gắn với làng nghề.

Dệt vải là nghề phụ truyền thống của phụ nữ Thái ở Mường Quàng. Ảnh: Đình Tuyên

Dù nghề dâu tằm, thổ cẩm đã hồi sinh, song bà con vẫn đối mặt không ít khó khăn. Quy mô nhỏ lẻ, thiếu vốn đầu tư, điều kiện nuôi tằm trong nhà sàn dễ bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ, độ ẩm. Đầu ra sản phẩm vẫn chủ yếu tiêu thụ quanh vùng, chưa có thương hiệu mạnh.

Ông Lô Văn Tùng - Trưởng phòng Kinh tế xã Mường Quàng cho biết: Xã đang mong muốn được hỗ trợ thêm nguồn vốn vay ưu đãi để đầu tư các nhà nuôi tằm bán kiên cố nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất và tăng sức cạnh tranh. Ông cũng nhấn mạnh việc đẩy mạnh quảng bá, kết nối thị trường là yếu tố then chốt; hiện xã đã đề xuất xây dựng nhà trưng bày sản phẩm tơ tằm, thổ cẩm gắn với du lịch cộng đồng để tạo thương hiệu và mở rộng đầu ra cho sản phẩm.

Với diện tích hơn 340 km², dân số gần 18.000 người, chủ yếu là đồng bào Thái và Khơ Mú, xã Mường Quàng hội tụ nhiều tiềm năng để phát triển thành vùng nguyên liệu dâu tập trung. Khi nghề được đầu tư bài bản, dâu tằm, thổ cẩm hoàn toàn có thể trở thành ngành hàng hóa chủ lực, góp phần vào chương trình giảm nghèo bền vững của xã.

Những sản phẩm từ tơ tằm ở Mường Quàng được du khách ưa chuộng nhờ màu sắc tự nhiên, họa tiết thủ công. Ảnh: Đình Tuyên — Những sản phẩm từ tơ tằm ở xã Mường Quàng được du khách ưa chuộng nhờ màu sắc tự nhiên, họa tiết thủ công. Ảnh: Đình Tuyên

Mới đây, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công nhận nghề dệt thổ cẩm của người Thái Nghệ An là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây không chỉ là niềm tự hào của đồng bào xã Mường Quàng mà còn là động lực để địa phương tiếp tục bảo tồn, phát huy giá trị di sản trong đời sống hiện đại. Từ những nong kén vàng óng và tiếng khung cửi rộn ràng nơi sàn gỗ, người Thái Mường Quàng đang miệt mài dệt nên tương lai. Truyền thống khi được khơi dậy, gắn với kinh tế không chỉ làm giàu cho bản làng mà còn giúp bản sắc văn hóa tỏa sáng giữa núi rừng xứ Nghệ.