Hai thập kỷ mở rộng hợp tác quốc tế

Từ những ngày đầu hội nhập, hợp tác quốc tế đã giúp ngành Nông nghiệp Việt Nam mở rộng tầm nhìn, tiếp cận tri thức, tạo bước chuyển lớn trong phát triển và giảm nghèo.

Là người chứng kiến sự trưởng thành của ngành ngoại giao nông nghiệp Việt Nam từ những ngày đầu hội nhập, ông Trần Kim Long - nguyên Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế (Bộ NN-PTNT), nhớ rõ từng bước đi của quá trình đưa nông nghiệp nước ta ra thế giới.

Đổi mới tư duy từ hợp tác quốc tế

Ông Long bắt đầu công tác tại Bộ NN-PTNT từ cuối thập niên 1990, khi Việt Nam vừa thoát khỏi giai đoạn khó khăn hậu bao cấp và đang mở rộng hợp tác với các tổ chức quốc tế. Từ một chuyên viên đối ngoại, ông từng bước tham gia đàm phán, chuẩn bị và triển khai hàng loạt dự án hợp tác quốc tế, trước khi đảm nhận cương vị Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế - cơ quan đầu mối quan hệ đối ngoại của Bộ. Hơn hai thập kỷ làm việc, ông trực tiếp điều phối các chương trình thu hút vốn ODA, hợp tác song phương, đa phương và tham gia nhiều đoàn đàm phán quốc tế về nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản và môi trường.

Ông Trần Kim Long - nguyên Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế (Bộ NN-PTNT - nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường). Ảnh: NVCC.

Đầu những năm 2000, khi Việt Nam đẩy mạnh tiến trình gia nhập WTO và ký các FTA đầu tiên, Bộ NN-PTNT đứng trước yêu cầu cấp bách phải tìm nguồn lực mới để đổi mới sản xuất, hạ tầng và thể chế. Việc hợp nhất nhiều cơ quan thành Bộ NN-PTNT đã tạo nên một đầu mối quản lý đa ngành, từ trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản đến lâm nghiệp, thủy lợi và phát triển nông thôn, nhưng cũng đặt ra thách thức lớn về vốn, khoa học công nghệ và nhân lực.

“Thời điểm đó, chúng tôi còn rất nhiều bỡ ngỡ, lúng túng, thiếu năng lực”, ông Long nhớ lại. “Nhưng qua quá trình tham gia và học hỏi, Bộ cũng đã chủ động xây dựng, nâng cao năng lực, để rồi chọn và cử được các đoàn đàm phán chuyên ngành nông nghiệp có chất lượng, đáp ứng được yêu cầu trong các hiệp định thương mại tự do”.

Ông kể, khi ấy Vụ Hợp tác quốc tế có thời điểm tới hơn 50 người, nhưng “biên chế đông mà vẫn làm không hết việc”. Nhiều cán bộ vừa học ngoại ngữ, vừa tự dịch tài liệu, vừa điều chỉnh quy trình công việc để phù hợp với chuẩn quốc tế. “Lịch sử đến đâu, tư duy đến đó”, ông nói, “mỗi dự án, mỗi bản ký kết đều là quá trình học hỏi và trưởng thành.”

Theo ước tính của Vụ Hợp tác quốc tế, trong hai thập kỷ đầu thế kỷ XXI, Bộ NN-PTNT đã huy động gần 10 tỷ USD vốn vay ưu đãi từ WB, ADB, FAO, JICA, IFAD, AFD… cùng hàng trăm triệu USD viện trợ không hoàn lại. Song song, gần 5 tỷ USD vốn FDI cũng được thu hút vào các lĩnh vực chế biến, trồng rừng, chăn nuôi và thủy sản, góp phần nâng cao năng suất, giá trị và sức cạnh tranh của nông nghiệp Việt Nam.

Ông Long trong một buổi trao đổi về kinh nghiệm hợp tác nông nghiệp với các chuyên gia của Nigeria.

“Có thể nói, giai đoạn ấy hợp tác quốc tế là dòng máu nuôi dưỡng toàn bộ tiến trình đổi mới ngành Nông nghiệp”, ông Long chia sẻ.

Các chương trình, dự án hợp tác quốc tế trong giai đoạn này không chỉ mang lại nguồn lực tài chính, mà còn góp phần quan trọng trong việc thay đổi tư duy quản trị của ngành. Ngân hàng Thế giới (WB) và Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) tập trung hỗ trợ Việt Nam hoàn thiện thể chế, chính sách và đầu tư hạ tầng nông thôn. Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO) cùng Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) thúc đẩy các mô hình nông nghiệp bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu và nâng cao năng lực kỹ thuật cho đội ngũ cán bộ Việt Nam. Trong khi đó, Quỹ Phát triển Nông nghiệp Quốc tế (IFAD), Cơ quan Phát triển Quốc tế Đan Mạch (DANIDA) và Trung tâm Nghiên cứu Nông nghiệp Quốc tế Úc (ACIAR) lại tập trung vào hỗ trợ sinh kế, tăng cường vai trò của người dân trong lập kế hoạch, thực hiện và giám sát các dự án phát triển nông thôn.

Cùng với việc tiếp nhận vốn và kỹ thuật, Việt Nam dần chuyển vai trò từ nước nhận viện trợ sang nước chia sẻ kinh nghiệm.

Một trong những dấu ấn nổi bật của giai đoạn này là Đối tác Phát triển ngành Lâm nghiệp (FSSP), được thành lập năm 2001, mô hình hợp tác nhiều bên giữa Bộ NN-PTNT và các nhà tài trợ quốc tế. Thông qua FSSP, ngành lâm nghiệp đã từng bước xây dựng cẩm nang quản lý, hệ thống theo dõi - giám sát, đồng thời hoàn thiện khung pháp lý, trong đó có việc sửa đổi Luật Bảo vệ và Phát triển rừng năm 2004, hình thành Quỹ ủy thác ngành Lâm nghiệp (TFF) và hỗ trợ triển khai Nghị định về chi trả dịch vụ môi trường rừng, nền tảng quan trọng cho phát triển kinh tế rừng hiện nay.

Đối tác này cũng là cầu nối đưa vào Việt Nam các công cụ quản trị rừng tiên tiến như chứng chỉ quản lý rừng bền vững FSC và giấy phép FLEGT - cơ chế xác nhận tính hợp pháp của gỗ xuất khẩu vào Liên minh châu Âu. Nhờ những hợp tác đó, ngành lâm nghiệp Việt Nam đến nay đã hình thành hệ thống văn bản pháp luật và cơ chế vận hành tương đối hoàn chỉnh, giúp sản phẩm gỗ Việt Nam đủ điều kiện cạnh tranh sòng phẳng tại các thị trường quốc tế.

Theo ông Long, “các dự án không chỉ chuyển giao kỹ thuật, mà còn giúp chúng ta học được cách tư duy dài hạn, cách tổ chức chuỗi giá trị và giám sát minh bạch”.

Cùng với việc tiếp nhận vốn và kỹ thuật, Việt Nam dần chuyển vai trò từ nước nhận viện trợ sang nước chia sẻ kinh nghiệm. Thông qua các chương trình hợp tác Nam – Nam do FAO và JICA tài trợ, nhiều chuyên gia Việt Nam đã sang hỗ trợ các nước châu Phi, Cuba, Lào, Myanmar trong sản xuất nông nghiệp, thủy sản, chăn nuôi.

Một trong những kỷ niệm đáng nhớ nhất là chuyến công tác năm 2006 sang Nigeria, nơi đoàn chuyên gia Việt Nam được mời quy hoạch lại một trang trại nông nghiệp quy mô lớn. Dù dự án không được ký kết chính thức do khác biệt thể chế, nhưng cách làm việc bài bản, thực tế và sáng tạo của đoàn đã để lại ấn tượng mạnh với nước bạn.

Từ những kinh nghiệm như vậy, Việt Nam được cộng đồng quốc tế nhìn nhận là đối tác phát triển đáng tin cậy, sẵn sàng đóng góp vào các chương trình nông nghiệp toàn cầu.

Từ hội nhập đến đồng kiến tạo

Theo ông Long, giai đoạn hiện nay đặt ra yêu cầu mới cho ngoại giao nông nghiệp: từ thu hút vốn ODA truyền thống sang hợp tác đầu tư xanh, chuyển giao công nghệ và giảm phát thải. Tuy nhiên, ông cho rằng hai dòng vốn ODA và FDI vẫn cần được duy trì song song, vì “chúng bổ trợ cho nhau, giúp xây dựng nền nông nghiệp hiện đại, cạnh tranh toàn cầu và thân thiện với môi trường”.

Giai đoạn hiện nay đặt ra yêu cầu mới cho ngoại giao nông nghiệp: từ thu hút vốn ODA truyền thống sang hợp tác đầu tư xanh, chuyển giao công nghệ và giảm phát thải.

Ông nhấn mạnh, để duy trì hiệu quả hợp tác quốc tế, yếu tố con người là then chốt. “Cán bộ hợp tác quốc tế phải không ngừng học hỏi, giỏi chuyên môn, ngoại ngữ, và đặc biệt là phải có đạo đức nghề nghiệp”, ông nói. “Trong công việc này, nói phải đi đôi với làm, vì mỗi lời nói, mỗi hành động đều thể hiện hình ảnh của quốc gia”.

Hai mươi năm qua, hợp tác quốc tế đã trở thành trụ cột quan trọng giúp ngành nông nghiệp - phát triển nông thôn chuyển mình từ sản xuất nhỏ lẻ sang kinh tế nông nghiệp hàng hóa, từ nước nhận viện trợ trở thành đối tác chủ động trong nhiều sáng kiến toàn cầu về an ninh lương thực, thích ứng khí hậu và giảm phát thải.

“Trong bối cảnh thế giới nhiều biến động, ngoại giao nông nghiệp không chỉ là công cụ huy động nguồn lực, mà còn là cách chúng ta khẳng định vị thế và trách nhiệm của Việt Nam trong cộng đồng quốc tế”, ông Long nói.

Từ những nền tảng được xây dựng qua các thế hệ cán bộ hợp tác quốc tế, ngành Nông nghiệp Việt Nam hôm nay đang bước sang giai đoạn hội nhập sâu hơn - nơi các chương trình ODA, FDI và hợp tác xanh tiếp tục trở thành động lực thúc đẩy quá trình chuyển đổi nông nghiệp hiện đại, hiệu quả và bền vững.

Nguồn: https://nongnghiepmoitruong.vn/hai-thap-ky-mo-rong-hop-tac-quoc-te-d782071.html