Thể chế - điểm nghẽn của điểm nghẽn và nhu cầu đột phá mới
Thực tiễn kinh tế toàn cầu và nội tại Việt Nam đang đặt ra một yêu cầu không thể trì hoãn là thay đổi mô hình tăng trưởng. Kỷ nguyên dựa vào lợi thế lao động giá rẻ và vốn đầu tư mở rộng theo chiều rộng đã dần khép lại. Khi dư địa tăng trưởng từ hai động lực truyền thống này ngày càng thu hẹp, việc "mở khóa" thể chế trở thành một yêu cầu sống còn, là chìa khóa then chốt để tạo ra đột phá mới, hướng tới phát triển bền vững.
Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng đã xác định rõ định hướng phát triển mô hình tăng trưởng "nhanh và hiệu quả", gắn với yếu tố "bền vững và bao trùm". Đây là sự chuyển dịch mạnh mẽ trong tư duy chiến lược, từ phát triển dựa trên số lượng sang chất lượng, từ tăng trưởng bằng mở rộng đầu tư sang tăng trưởng dựa trên năng suất, sáng tạo và thể chế linh hoạt.
Khi doanh nghiệp muốn đầu tư vào công nghệ xử lý nước thải hiện đại, quy định về đất đai và giấy phép môi trường là rào cản lớn.
Tuy nhiên, các chuyên gia kinh tế đều cho rằng, thể chế từ lâu đã được xem là "điểm nghẽn của điểm nghẽn" trong mô hình tăng trưởng của Việt Nam. TS. Nguyễn Quốc Việt, Chuyên gia chính sách công (Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội) nhấn mạnh: "Thể chế là điểm nghẽn của điểm nghẽn, không chỉ vì hệ thống pháp luật còn chồng chéo, mâu thuẫn giữa các luật như đất đai, xây dựng, đầu tư... mà còn do tư duy quản lý nặng tính hành chính - "không quản được thì cấm". Ông Việt phân tích thêm rằng, chính tâm lý này đã trói buộc nguồn lực phát triển và tạo ra sự e ngại, sợ sai, né tránh trong bộ máy công quyền, khiến hiệu quả thực thi chính sách thấp, làm giảm năng suất tổng thể của nền kinh tế.
Theo ông Việt, việc cởi trói thể chế không chỉ giúp khu vực tư nhân, khu vực được coi là "động lực quan trọng nhất" phát huy vai trò, mà còn mở đường cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trở thành trụ cột tăng trưởng mới, là nền tảng để đạt mục tiêu nâng đóng góp của năng suất nhân tố tổng hợp (TFP) lên ít nhất 60% trong chất lượng tăng trưởng.
Mở khóa từ thực tiễn - giải pháp dứt khoát cho một hành trình bứt phá
Sự ách tắc thể chế không chỉ là tranh luận lý thuyết mà còn tạo ra chi phí thực tế, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động doanh nghiệp hàng ngày. Ông Vũ Đức Giang, Chủ tịch Hiệp hội Dệt May Việt Nam (Vitas), nhiều lần nhấn mạnh rằng ngành dệt may đang nỗ lực chuyển sang kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn để đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường EU và Mỹ.
Trong khi đó, theo chia sẻ của ông Trần Minh Hoàng, Giám đốc Công ty TNHH xuất nhập khẩu dệt may Hoàng Minh, khi doanh nghiệp muốn đầu tư vào công nghệ xử lý nước thải hiện đại, quy định về đất đai và giấy phép môi trường lại chồng chéo, kéo dài thời gian cấp phép. Cơ chế thiếu linh hoạt này đã làm chậm tiến độ các dự án xanh, ảnh hưởng hàng tỷ USD đầu tư vào chuỗi giá trị bền vững, đồng thời hạn chế khả năng cạnh tranh và chuyển đổi sang mô hình sản xuất thân thiện môi trường của doanh nghiệp.
Như vậy, thể chế thiếu đồng bộ đang trực tiếp làm giảm sức cạnh tranh và cản trở việc dịch chuyển sang mô hình phát triển bền vững. Thực tiễn cho thấy, dù Việt Nam đạt nhiều thành quả về ổn định kinh tế vĩ mô và thu hút đầu tư, song nếu thể chế không cải cách mạnh mẽ, nguồn lực vẫn bị kìm hãm. Việc "mở khóa" phải được tiến hành đồng bộ, từ tư duy hoạch định chính sách đến năng lực thực thi ở cơ sở.
Ở cấp vĩ mô, yêu cầu đặt ra là hướng tới tư duy "một chính sách - nhiều lợi ích", khắc phục tư duy cục bộ, nhiệm kỳ. Cần nâng cao chất lượng làm chính sách, tăng cường phản biện xã hội và giám sát thực thi, để chính sách không chỉ là "văn bản" mà phải là "hành động" và có hiệu quả thực tế. Ở cấp thực thi, Nhà nước phải chuyển từ vai trò "quản lý" sang "kiến tạo", giảm tiền kiểm, tăng hậu kiểm, tạo không gian cho doanh nghiệp chủ động đổi mới và phát triển.
Theo các chuyên gia kinh tế, việc "mở khóa" thể chế đã khởi động bằng những hành động cụ thể ở cả trung ương và địa phương. Một số địa phương như Hưng Yên đã tiên phong thông qua việc phân cấp nguồn thu ‑ chi và ưu tiên hỗ trợ doanh nghiệp công nghệ cao, chuyển đổi số, nhằm giải phóng nguồn lực tại chỗ. Bên cạnh đó, Bắc Ninh cũng đẩy mạnh hỗ trợ khu vực tư nhân trong lĩnh vực khoa học ‑ công nghệ, đồng thời phê duyệt chiến lược chuyển đổi số giai đoạn 2025 ‑ 2030 để tạo môi trường đầu tư linh hoạt. Hay Quảng Ninh đã xác định chuyển đổi số là đột phá chiến lược, triển khai hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa chuyển đổi kỹ thuật số, nâng cấp hạ tầng công nghệ để nâng cao năng lực cạnh tranh.
Việc mở khóa thể chế không chỉ gói gọn trong thủ tục hành chính, mà là bước chuyển tư duy quản lý từ kiểm soát sang kiến tạo, từ hành chính thuần túy sang đồng hành phát triển. Khi các địa phương tạo được môi trường linh hoạt, minh bạch và sát thực tiễn, nguồn lực, bao gồm vốn, nhân lực và công nghệ sẽ được giải phóng mạnh hơn, góp phần mang lại động lực mới cho tăng trưởng chất lượng cao và hướng tới mô hình kinh tế xanh, số hóa của Việt Nam.
Những quy định chồng chéo về đất đai, đầu tư và xây dựng khiến dự án đình trệ, chi phí đội lên.
Khi nhìn vào thực tế phát triển kinh tế, ba rào cản lớn vẫn đang chặn đường Chính phủ, đó là những quy định chồng chéo về đất đai, đầu tư và xây dựng khiến dự án đình trệ, chi phí đội lên; khu vực tư nhân gặp khó tiếp cận nguồn lực và công nghệ, chưa khai thác tối đa tiềm năng; cùng nhu cầu cấp bách về minh bạch và bảo vệ quyền sở hữu để doanh nghiệp dám đổi mới, đầu tư và phát triển.
Để mở lối cho tăng trưởng, các chuyên gia kiến nghị những bước đi quyết liệt: tinh gọn, đơn giản hóa pháp luật; thử nghiệm cơ chế mới cho công nghệ cao, kinh tế số và xanh; đầu tư chiến lược vào giáo dục đại học và nguồn nhân lực chất lượng cao; đồng thời bảo vệ quyền sở hữu hữu hình và vô hình, tạo môi trường thuận lợi cho sáng tạo, thúc đẩy các sản phẩm có giá trị gia tăng và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.
Cải cách thể chế được xem như "sợi dây neo" của khát vọng tăng trưởng, tạo nền tảng cho mô hình mới – nơi Nhà nước kiến tạo, khu vực tư nhân giữ vai trò trung tâm, và đổi mới sáng tạo là động lực chính. Việc xử lý triệt để chồng chéo, đơn giản hóa thủ tục hành chính, đồng thời bảo vệ quyền sở hữu hữu hình và vô hình sẽ hình thành môi trường đầu tư minh bạch, công bằng, cạnh tranh, đồng thời giảm chi phí giao dịch và thúc đẩy hiệu quả kinh tế.
TS. Nguyễn Quốc Việt ví von: "Cải cách thể chế không chỉ để an toàn, mà để tạo đà phát triển nhanh và bền vững. Thể chế cần được thiết kế như một 'sợi dây neo' – vừa giữ thăng bằng cho con thuyền kinh tế, vừa tạo đà để nó bứt phá". Khi được triển khai đồng bộ và quyết liệt, việc khai thông thể chế sẽ trở thành cú hích chiến lược, giúp Việt Nam chuyển mình sang tăng trưởng chất lượng cao, biến khát vọng phát triển thành hiện thực và khẳng định vị thế cạnh tranh trong chuỗi giá trị toàn cầu./.
Nguồn: https://vtv.vn/khai-thong-the-che-cu-hich-chien-luoc-cho-mo-hinh-tang-truong-moi-100251113210014279.htm
Bình luận (0)