Một bộ SGK thống nhất toàn quốc: “Trông Bắc, trông Nam, trông cả địa cầu”

(Dân trí) - Kiến thức nhân loại ngày càng tăng đòi hỏi việc biên soạn một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc phải hiện đại, chuyên nghiệp, mang bản sắc Việt Nam để đón đầu tri thức mới.

Bộ GD&ĐT được giao nhiệm vụ biên soạn một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc, áp dụng từ năm học 2025-2026. Đây được kỳ vọng sẽ là một bước đột phá, kiến tạo nên một nền tảng giáo dục hiện đại, chuyên nghiệp và đậm đà bản sắc Việt.

Báo Dân trí đã có cuộc phỏng vấn với ông Lê Ngọc Điệp, nguyên Trưởng phòng Giáo dục Tiểu học, Sở GD&ĐT TPHCM, về những góc nhìn sâu sắc trong xây dựng một bộ sách giáo khoa (SGK) của tương lai mà theo ông Điệp là một cuộc “săn chất xám” để quy tụ tinh hoa của dân tộc.

Bộ SGK thống nhất: Hiện đại, chuyên nghiệp, mang bản sắc Việt Nam

 Thưa ông, trong bối cảnh đất nước đang hội nhập và phát triển, ông đánh giá thế nào về sự cần thiết của một bộ sách giáo khoa thống nhất, hiện đại?

- Tôi cho rằng bộ SGK thống nhất phải hiện đại, chuyên nghiệp, mang bản sắc Việt Nam. Trong bối cảnh đất nước đang chuyển mình mạnh mẽ, không thể tồn tại một bộ SGK chỉ là “bình mới rượu cũ”. Việc biên soạn SGK mới phải là cuộc đổi mới toàn diện, triệt để, phù hợp với xu thế hội nhập và hiện đại hóa đất nước.

Bộ GD&ĐT cần chủ động phân công, điều hành và triển khai ngay từ bây giờ. Tiến trình phải vừa nhanh, vừa thận trọng, vừa khoa học. Cần mời gọi nhân tài trong nước và cả người Việt Nam ở nước ngoài cùng tham gia biên soạn, theo tinh thần “săn chất xám”, tuyệt đối tránh tình trạng cục bộ, nể nang.

Theo ông, làm thế nào để chúng ta có thể quy tụ được đội ngũ chuyên gia giỏi để thực hiện nhiệm vụ quan trọng này?

- Việc biên soạn sách phải do các chuyên gia hàng đầu trong các lĩnh vực khoa học xã hội, tự nhiên, thẩm mỹ và giáo dục đảm trách. Đồng thời, cần cử các đoàn nghiên cứu đến học hỏi mô hình giáo dục tại các nước như Singapore, Hàn Quốc, Nhật Bản, Úc, Trung Quốc,… để rút ra bài học và đề xuất phương pháp tiếp cận phù hợp.

Cần nhấn mạnh, công việc biên soạn sách không thể là “nghề tay trái” của người làm quản lý, giảng dạy hay nghiên cứu. Cần một đội ngũ chuyên trách, được đào tạo bài bản, có kinh nghiệm thực tế và tinh thần trách nhiệm cao.

Ông Lê Ngọc Điệp - nguyên Trưởng phòng Giáo dục Tiểu học, Sở GD&ĐT TPHCM (Ảnh: Huyên Nguyễn).

Cùng với đó, nhà xuất bản không chỉ là nơi phát hành mà phải trở thành đơn vị tổ chức và quản lý chất lượng nội dung.

Mỗi năm, tác giả sách phải tham gia dự giờ, khảo sát hiệu quả, đánh giá thực tiễn, chỉnh sửa tài liệu, cập nhật kiến thức. Tác giả cũng cần có vai trò trong hướng dẫn giáo viên, thiết kế bài giảng, bài kiểm tra và xây dựng văn hóa đọc cho học sinh.

Học tiếng Việt như một ngôn ngữ sống

Sách giáo khoa cho trẻ em trong thời đại số cần có những đặc điểm gì, thưa ông?

- Tại hội thảo quốc gia năm 1993 ở Huế, tôi khi đó là trưởng phòng tiểu học, từng nhấn mạnh: Đất nước đang hội nhập và tiến tới xã hội công nghiệp, hiện đại, nên việc xây dựng SGK phải “trông Bắc, trông Nam, trông cả địa cầu” để đón đầu tri thức mới. Đến bây giờ, tôi vẫn nhấn mạnh chủ trương này.

Kiến thức nhân loại ngày nay đã tăng gấp đôi chỉ trong vòng một năm. Điều đó đòi hỏi giáo dục, đặc biệt là giáo dục tiểu học, phải thay đổi kịp thời và căn cơ.

“Primary Education” có nghĩa là nền tảng. Vì vậy, chương trình tiểu học phải phản ánh đặc điểm của trẻ em thời đại số – những đứa trẻ đã quen với công nghệ nghe – nhìn, có khả năng tiếp thu nhanh và linh hoạt.

Dù ở thành thị hay nông thôn, miền núi hay đồng bằng, trẻ em đều cần được tiếp cận với chương trình hiện đại, phù hợp với tâm lý, văn hóa và xã hội hiện đại. Ngôn ngữ mẹ đẻ – tiếng Việt – cần được dạy như một công cụ nền tảng vững chắc, từ đó giúp trẻ phát triển toàn diện.

Học sinh Trường Tiểu học Nguyễn Bỉnh Khiêm, TPHCM (Ảnh: Huyên Nguyễn).

Trong đó, đối với môn tiếng Việt không chỉ là ngôn ngữ, mà còn là phương tiện giao tiếp liên môn. Ví dụ, khi học âm “a”, học sinh có thể thực hành các bài thống kê đơn giản, kết hợp kiến thức âm thanh học, mỹ thuật, tư duy logic… Tất cả được lồng ghép khéo léo như một trò chơi học tập sinh động.

Do đó, sách tiếng Việt cần được viết bởi những người am hiểu tâm hồn trẻ em Việt Nam, từ 6 đến 11 tuổi, với tâm huyết và trí tuệ của nhà giáo dục và nhà ngôn ngữ học. Hãy dạy tiếng Việt như một ngôn ngữ sống – không sa vào lý thuyết ngôn ngữ học hàn lâm không phù hợp với lứa tuổi tiểu học.

Thay vì yêu cầu học sinh phân biệt từ láy, từ ghép, hay mổ xẻ câu cú theo cấu trúc ngữ pháp cứng nhắc, hãy dạy các em qua văn bản giàu cảm xúc, giàu hình ảnh, dễ hiểu và gần gũi. Học sinh cần yêu tiếng Việt trước khi giỏi tiếng Việt.

Nâng cao chất lượng giáo viên: Chìa khóa thành công

Một bộ sách giáo khoa tốt nhưng sẽ không thể thiếu cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên đủ năng lực để truyền tải. Ông có ý kiến gì về vấn đề này?

- Chính xác! SGK không thể biên soạn đơn lẻ. Từ cơ sở vật chất lớp học, đến phương pháp giảng dạy, công cụ hỗ trợ, tất cả cần đồng bộ hóa để tạo ra môi trường học tập thực sự hiện đại và hiệu quả.

Đội ngũ giáo viên đóng vai trò quan trọng trong thành công của chương trình học (Ảnh: Huyên Nguyễn).

Đặc biệt, không thể có bộ SGK tốt nếu đội ngũ giáo viên không đủ năng lực truyền tải. Bên cạnh việc chú trọng xây dựng bộ SGK cũng phải nâng cao chất lượng giáo viên. Giống như bác sĩ sau khi tốt nghiệp phải biết khám và chữa bệnh, giáo viên sư phạm cũng phải đủ trình độ dạy chương trình mới chỉ với hướng dẫn về phương pháp. Việc “cầm tay chỉ việc” là không thể duy trì mãi.

Hiện nay, nhiều địa phương thiếu giáo viên. Do đó, cần nâng cao chất lượng đào tạo sư phạm, đồng thời có chính sách tăng lương, phụ cấp để giáo viên đủ sống và toàn tâm với nghề. Việc “tôn sư trọng đạo” không chỉ là khẩu hiệu mà phải thể hiện qua vị thế thực tế của người thầy trong xã hội.

Như vậy, theo ông, để quá trình biên soạn và áp dụng bộ SGK mới thành công, toàn xã hội cần có những hành động cụ thể nào để cùng ngành Giáo dục thực hiện trách nhiệm chung với thế hệ tương lai?

- Tôi tin tưởng rằng, lần biên soạn SGK này sẽ xuất phát từ đặc điểm riêng của tiếng Việt, được phân bổ phù hợp cho từng cấp học, đặc biệt là tiểu học – nơi đặt nền móng đầu tiên cho nhân cách và tri thức.

Quan trọng hơn, quá trình biên soạn lần này cần bám sát Nghị quyết của Trung ương Đảng về giáo dục, đó là: “Đổi mới căn bản, toàn diện, chuẩn hóa, hiện đại hóa trong thời kỳ hội nhập”. Đó không chỉ là nhiệm vụ của ngành Giáo dục, mà là trách nhiệm chung của cả xã hội với thế hệ tương lai của đất nước.

Trân trọng cảm ơn ông!

Huyên Nguyễn (thực hiện)

Nguồn: https://dantri.com.vn/giao-duc/mot-bo-sgk-thong-nhat-toan-quoc-trong-bac-trong-nam-trong-ca-dia-cau-20250922000027375.htm