Niềm tin gửi Đảng: Đột phá giáo dục để vững bước vào kỷ nguyên số

Nhiều thành tựu, lắm thách thức

Sau hơn một thập niên triển khai Nghị quyết 29-NQ/TW, nền GD-ĐT nước ta đạt nhiều kết quả đáng khích lệ. Chương trình giáo dục phổ thông mới được ban hành theo hướng phát triển năng lực, phẩm chất người học; phương pháp dạy học, đánh giá được đổi mới theo chuẩn đầu ra.

- Ảnh 1. — Giáo dục ĐH cần ưu tiên thực hành, tư duy phản biện, sáng tạo, kỹ năng số và kỹ năng mềm

Trong giáo dục đại học (ĐH), luật Giáo dục ĐH sửa đổi (2018) và chủ trương tự chủ đã tạo đột phá về cơ chế. Nhiều trường chủ động mở ngành mới, điều chỉnh chương trình theo nhu cầu xã hội. Công tác kiểm định, xếp hạng được đẩy mạnh. Đề án quy hoạch cơ sở giáo dục ĐH 2021 - 2030 đặt mục tiêu trên 3 triệu sinh viên, 35% học STEM, hình thành các trung tâm đào tạo - nghiên cứu chất lượng cao. Nhiều ĐH VN cải thiện thứ hạng quốc tế, cho thấy chất lượng đào tạo tăng lên.

Nhà nước duy trì ưu tiên ngân sách cho giáo dục: Nghị quyết 29-NQ/TW yêu cầu tối thiểu 20% tổng chi ngân sách cho giáo dục; Nghị quyết 71-NQ/TW cụ thể hóa với ít nhất 3% cho giáo dục ĐH, kèm quỹ học bổng tài năng và hỗ trợ sinh viên nghèo.

Tuy vậy, hệ thống giáo dục cũng còn không ít hạn chế. Chất lượng giữa các cơ sở giáo dục chưa đồng đều; nhiều trường nhỏ thiếu cơ sở vật chất, chương trình lạc hậu; đội ngũ giảng viên vừa thiếu vừa yếu. Phương pháp dạy học tích cực chưa phổ cập; nghiên cứu khoa học của sinh viên còn hình thức, ít gắn với thực tế. Khoảng cách giữa đào tạo và nhu cầu thị trường lao động vẫn lớn. Nhiều sinh viên tốt nghiệp không tìm được việc phù hợp hoặc phải làm trái ngành; kỹ năng nghề, kỹ năng số và kỹ năng mềm còn hạn chế.

Về công bằng và học tập suốt đời, khoảng cách giữa thành thị với nông thôn, vùng sâu vùng xa còn lớn. Học phí tăng nhanh trong khi chính sách hỗ trợ chưa đủ. Chuyển đổi số trong giáo dục còn thiếu đồng bộ. Nhiều cơ sở chưa có chiến lược rõ ràng; hạ tầng công nghệ thông tin và nền tảng số yếu, phân tán; hệ thống LMS, MOOCs đã triển khai nhưng chưa khai thác hiệu quả. Năng lực số của giảng viên không đồng đều, sinh viên chưa được chuẩn bị tốt cho học tập trực tuyến.

Cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 với AI, IoT, dữ liệu lớn, blockchain đang tác động sâu rộng đến sản xuất, quản lý và học tập. Thị trường lao động hiện đại yêu cầu nhân lực giỏi chuyên môn, kỹ năng số, tư duy sáng tạo và khả năng tự học suốt đời. VN cần tận dụng cơ hội công nghệ để phát triển giáo dục và nguồn nhân lực. Hội nhập sâu rộng tạo sức ép cạnh tranh về nhân lực chất lượng cao. Việc tham gia các hiệp định thương mại tự do, cộng đồng ASEAN mở ra cơ hội làm việc xuyên biên giới, đòi hỏi sinh viên phải đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế về nghề nghiệp, ngoại ngữ và hiểu biết văn hóa.

- Ảnh 2. — Chương trình giáo dục phổ thông mới chú trọng phát triển năng lực, phẩm chất người học

Định hướng phát triển kinh tế số cũng đặt ra yêu cầu cấp thiết đối với giáo dục. Quyết định 131/QĐ-TTg (2022) về chuyển đổi số trong giáo dục đề ra mục tiêu đến 2025, 50% học sinh, sinh viên và giáo viên đủ điều kiện học trực tuyến; nền tảng học tập trực tuyến được sử dụng rộng rãi; 100% cơ sở giáo dục áp dụng quản trị dữ liệu. Đến 2030, đưa gần như toàn bộ hệ thống giáo dục vào môi trường số; khoảng 30% quy mô ĐH trở thành ĐH số; 100% chương trình được quản lý trực tuyến. Những mục tiêu lớn này đòi hỏi thay đổi toàn diện về tư duy, quản lý, giảng dạy, chương trình, cơ chế đầu tư và xã hội hóa.

Cần giải pháp tạo sức bật cho giáo dục Việt Nam

Xuất phát từ thực tiễn và bối cảnh mới, tôi đề xuất Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng ghi nhận và cụ thể hóa một số nhóm giải pháp nhằm đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và phát triển con người.

Thứ nhất, hoàn thiện thể chế và cơ chế quản lý. Quốc hội và Chính phủ cần cụ thể hóa Nghị quyết 71-NQ/TW bằng hệ thống luật, nghị định, thông tư phù hợp; đẩy nhanh ban hành các đạo luật nền tảng như luật Giáo dục số, luật Chuyển đổi số, luật Học tập suốt đời, tạo hành lang pháp lý cho nền giáo dục mở, linh hoạt và số hóa.

Cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế tự chủ ĐH gắn với trách nhiệm giải trình và kiểm định chất lượng; xây dựng cơ chế giám sát độc lập, công khai; mở rộng tự chủ cho các trường ngoài công lập để tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh. Một số ĐH trọng điểm cần được đầu tư để phát triển thành ĐH nghiên cứu tầm khu vực. Xây dựng cơ sở dữ liệu mở về chất lượng đào tạo và việc làm sau tốt nghiệp để các trường điều chỉnh chương trình, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

Thứ hai, nâng cao chất lượng chương trình đào tạo và phương pháp giảng dạy. Giáo dục ĐH cần chuyển mạnh sang phát triển năng lực người học, ưu tiên thực hành, tư duy phản biện, sáng tạo, kỹ năng số và kỹ năng mềm. Chương trình đào tạo phải bám sát chuẩn đầu ra gắn với yêu cầu nghề nghiệp trong bối cảnh hội nhập và chuyển đổi số. Việc gắn đào tạo với thực hành và thực tiễn cần được coi trọng thông qua tăng thời lượng thực tập, mời chuyên gia, doanh nhân tham gia giảng dạy, tổ chức các dự án thực tế. Phát triển đội ngũ giảng viên có trình độ chuyên môn cao, kỹ năng số tốt; khuyến khích sinh viên nghiên cứu khoa học, khởi nghiệp; hình thành quỹ đầu tư mạo hiểm trong trường.

Thứ ba, tăng cường chuyển đổi số và phát triển hệ sinh thái học tập số. Cần ưu tiên đầu tư hạ tầng internet, trung tâm dữ liệu, hệ thống LMS, MOOCs và nền tảng AI. Năng lực số cho giảng viên và sinh viên phải được chú trọng. Các cơ sở giáo dục cần áp dụng mô hình học tập hỗn hợp, dùng AI và dữ liệu học tập để cá nhân hóa việc học. Cần phát triển kho học liệu số, giáo trình số miễn phí. Đảm bảo an toàn thông tin, bảo vệ dữ liệu cá nhân, phòng chống gian lận, tôn trọng bản quyền và xây dựng văn hóa ứng xử số.

Thứ tư, gắn giáo dục với thị trường lao động, nghiên cứu và đổi mới sáng tạo. Liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp phải được đẩy mạnh thông qua hội đồng tư vấn doanh nghiệp tại khoa, doanh nghiệp tham gia xây dựng chương trình, đánh giá chuẩn đầu ra, tài trợ học bổng, đặt hàng nghiên cứu. Cần mở rộng thực tập hưởng lương, tuyển dụng sớm cho sinh viên năm cuối. Thành lập trung tâm đổi mới sáng tạo, vườn ươm doanh nghiệp trong trường, hợp tác với quỹ đầu tư, ngân hàng để hỗ trợ vốn khởi nghiệp. Nhà nước cần tăng đầu tư cho nghiên cứu ứng dụng và chuyển giao công nghệ. Công tác dự báo nhu cầu nhân lực theo ngành, khu vực phải được thực hiện thường xuyên để điều chỉnh đào tạo phù hợp.

Thứ năm, đảm bảo công bằng, bao trùm và thúc đẩy học tập suốt đời. Cần mở rộng chính sách hỗ trợ tài chính, tín dụng sinh viên, học bổng tài năng, hỗ trợ vùng khó khăn, sinh viên khuyết tật, sinh viên đồng bào dân tộc thiểu số, chính sách bình đẳng giới. Phát triển hệ thống tín chỉ tích lũy, công nhận kết quả học tập từ nhiều nguồn; củng cố cơ sở giáo dục cộng đồng và trung tâm học tập suốt đời. Thu hẹp khoảng cách vùng miền cần được ưu tiên thông qua đầu tư cơ sở vật chất, hạ tầng số, đào tạo giáo viên cho vùng khó khăn và mở rộng chương trình học trực tuyến.

Thứ sáu, phát triển văn hóa, đạo đức, bản sắc và trách nhiệm xã hội trong giáo dục. Cần tăng cường giáo dục lý tưởng, đạo đức, văn hóa, truyền thống dân tộc; tổ chức các hoạt động ngoại khóa, trải nghiệm lịch sử để nuôi dưỡng tinh thần cống hiến. Môi trường học đường dân chủ, nhân văn, khuyến khích đối thoại và tranh luận khoa học. Chú trọng giáo dục kỹ năng sống, sức khỏe tinh thần, ý thức pháp luật.

Để đáp ứng yêu cầu của thời đại mới, giáo dục VN cần tiếp tục những bước đổi mới mạnh mẽ, đồng bộ hơn. Khi nhà nước, nhà trường, doanh nghiệp và xã hội cùng chung tay, GD-ĐT sẽ trở thành nền tảng vững chắc để đất nước bứt phá, hiện thực hóa khát vọng phát triển phồn vinh, bền vững.

Nguồn: https://thanhnien.vn/niem-tin-gui-dang-dot-pha-giao-duc-de-vung-buoc-vao-ky-nguyen-so-185251116173311081.htm