Nông sản sạch: Từ trang trại đến bàn ăn - Bài 1: Muốn 'ăn sạch' phải bắt đầu từ 'trồng sạch'

(PLVN) - Sản xuất nông sản sạch đang trở thành yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng quan tâm hơn đến sức khỏe. Tuy nhiên, việc chuyển từ canh tác truyền thống sang công nghệ cao nhằm bảo đảm tiêu chuẩn an toàn luôn đặt ra nhiều thách thức về kỹ thuật, quản lý và đầu tư…

Từ những cánh đồng xanh đến bữa cơm gia đình, hành trình của nông sản sạch không chỉ là câu chuyện về thực phẩm, mà còn là hành trình giữ trọn niềm tin và sức khỏe. Từ trang trại đến bàn ăn - mỗi sản phẩm là kết tinh của tâm huyết, sự minh bạch và cam kết vì một cuộc sống xanh - sạch - an toàn.

Nhu cầu cấp thiết của bữa ăn hiện đại

Trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến sức khỏe và nguồn gốc thực phẩm, nông sản sạch không chỉ là lựa chọn mà trở thành yêu cầu thiết yếu. Từ những cánh đồng được chăm sóc cẩn thận đến mỗi bữa ăn trên bàn, bảo đảm an toàn và chất lượng luôn là ưu tiên hàng đầu. Đặc biệt, khi các “sự cố” về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, chất cấm trong chăn nuôi… bị phát hiện, khiến xã hội nhận ra rằng, muốn “ăn sạch” phải bắt đầu từ “trồng sạch”.

Việc trồng nông sản sạch không chỉ là xu hướng tất yếu của nền nông nghiệp hiện đại, mà còn là để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, nâng cao giá trị kinh tế và góp phần bảo vệ môi trường. Đó là bước đi cần thiết để phát triển nông nghiệp bền vững và đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của xã hội.

Khái niệm “nông sản sạch” không chỉ dừng lại ở việc không dùng hóa chất độc hại, mà bao hàm cả hệ thống quản lý từ giống - đất - nước - thu hoạch - bảo  quản. Tại Lâm Đồng, hàng ngàn ha rau củ quả được trồng trong nhà kính, kiểm soát bằng cảm biến. Tại Hà Nội, các trang trại hữu cơ nhỏ lẻ đã liên kết thành hợp tác xã, chia sẻ công nghệ và đầu ra. Điển hình phải kể đến mô hình của WinEco (đơn vị của Masan Group).

Nông sản sạch - nhu cầu bức thiết của bữa ăn hiện đại. (Ảnh: ĐVCC)

Nhờ mạnh dạn đầu tư vào nông nghiệp công nghệ cao (khu nhà kính, kiểm soát tự động nhiệt độ, ánh sáng, độ ẩm, sử dụng hệ thống thủy canh, màng dinh dưỡng và hệ thống tưới nhỏ giọt); Áp dụng quy trình “4 không” (không dùng giống biến đổi gen, không dùng chất kích thích sinh trưởng, không dùng thuốc bảo vệ thực vật ngoài danh mục, không dùng bảo quản thực phẩm và kiểm soát đầu vào - quá trình - đầu ra, công ty đã xuất khẩu thành công nhiều sản phẩm, trong đó có sản phẩm xà lách thủy canh sạch.

Theo thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Việt Nam hiện có hơn 2.000 vùng sản xuất nông sản đạt chuẩn VietGAP, hàng trăm mô hình hữu cơ và chuỗi cung ứng nông sản khép kín đang được hình thành ở nhiều địa phương. Tuy nhiên, con số này còn rất khiêm tốn so với tiềm năng và nhu cầu thực tế…

Hành trình đầy thách thức

Đánh giá về thực trạng xuất khẩu nông sản của Việt Nam hiện nay, TS Chử Đức Hoàng - Chánh Văn phòng Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia (NATIF), Bộ Khoa học và Công nghệ; Phó Chủ tịch Hội Trí thức Khoa học và Công nghệ trẻ Việt Nam khẳng định: “Chúng ta không thể mãi “bán tài nguyên”, mà phải “bán sản phẩm có thương hiệu”.

Theo ông Hoàng, chiến lược cốt lõi là dùng cơ hội từ công nghệ và thị trường để khắc phục các điểm yếu cố hữu của nông nghiệp Việt như manh mún, liên kết lỏng lẻo... Hành trình chuyển đổi nông nghiệp Việt Nam với sự kết nối của “5 Nhà” (Nhà nước, Nhà nông, Nhà khoa học, Nhà doanh nghiệp và Nhà băng) là một hành trình đầy thách thức nhưng cũng vô cùng cần thiết, đòi hỏi tư duy mới, cách làm mới và sự chung tay của nhiều bên.

Theo TS Chử Đức Hoàng, chiến lược phát triển chuỗi giá trị nông sản Việt là toàn bộ quá trình biến một ý tưởng khoa học hoặc một phát minh công nghệ thành một sản phẩm có giá trị thương mại, được thị trường chấp nhận. Quá trình này bao gồm các bước: Nghiên cứu cơ bản (R&D); Phát triển ứng dụng và tạo mẫu; Sản xuất thử nghiệm và tối ưu hóa; Thương mại hóa và mở rộng thị trường. Tuy nhiên, hiện nay việc phát triển chuỗi giá trị nông sản của Việt Nam đang gặp rất nhiều thách thức.

Thách thức đầu tiên là quy mô sản xuất manh mún, nhỏ lẻ. Việt Nam có gần 9 triệu hộ nông dân với diện tích canh tác trung bình dưới 0,5ha. Đây là rào cản lớn nhất cho việc cơ giới hóa và ứng dụng công nghệ đồng bộ. Điều này dẫn đến chất lượng nông sản không đồng đều giữa các hộ, các vùng. Chi phí sản xuất cao do không đạt được kinh tế theo quy mô nên rất khó để áp dụng các tiêu chuẩn sản xuất nghiêm ngặt trên diện rộng.

Các sản phẩm nông sản sạch được người tiêu dùng ưu tiên lựa chọn. (Ảnh: THQueenFarm)

Mặt khác, tác động nặng nề của biến đổi khí hậu làm cho năng suất bấp bênh, rủi ro mất mùa cao, chi phí phòng, chống thiên tai tăng. Tình trạng lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật, phân bón hóa học vẫn còn phổ biến. Hệ thống kiểm soát chất lượng và truy xuất nguồn gốc còn yếu, chủ yếu mang tính hình thức. Điều này gây ra “khủng hoảng niềm tin” ngay tại thị trường nội địa và là rào cản lớn nhất khi xuất khẩu vào các thị trường khó tính. Hiện nay, hàng rào kỹ thuật và phi thuế quan ngày càng khắt khe.

TS Chử Đức Hoàng phân tích, xuất khẩu nông sản Việt phụ thuộc vào một vài thị trường lớn. Thị trường Trung Quốc chiếm 21,4% tổng kim ngạch xuất khẩu nông sản, tạo ra sự phụ thuộc và rủi ro lớn khi có thay đổi về chính sách biên mậu.

Chánh Văn phòng Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia (NATIF) cho biết, mô hình “4 Nhà” (Nhà nước - Nhà khoa học - Doanh nghiệp - Hợp tác xã) trong chuỗi giá trị nông sản Việt cực kỳ quan trọng, nhưng sự liên kết của mô hình này rất lỏng lẻo, “mạnh ai nấy làm”. Doanh nghiệp và nông dân thiếu sự tin tưởng lẫn nhau, dẫn đến tình trạng “bẻ kèo” hợp đồng bao tiêu khi giá thị trường biến động. Các nhà khoa học thì nghiên cứu trong “tháp ngà”, không nắm bắt được nhu cầu thực tế của doanh nghiệp và nông dân. Các hợp tác xã được kỳ vọng là cầu nối giữa nông dân và doanh nghiệp, nhưng phần lớn hoạt động còn yếu, thiếu năng lực quản trị, tài chính và công nghệ để đóng vai trò dẫn dắt…

Để thực hiện hiệu quả chiến lược phát triển chuỗi giá trị nông sản, theo vị chuyên gia này, cần thúc đẩy sự kiến tạo và hỗ trợ của Nhà nước, đặc biệt là trong việc hoàn thiện thể chế, chính sách; Đầu tư vào hạ tầng chiến lược, hạ tầng số. Trong đó, vai trò của doanh nghiệp là rất quan trọng trong việc làm đầu tàu dẫn dắt quá trình phát triển chuỗi giá trị nông sản. Doanh nghiệp là người đầu tư cho R&D; Dẫn dắt và tổ chức chuỗi liên kết; Tiên phong ứng dụng công nghệ và đổi mới sáng tạo. Cùng với đó, người nông dân, hợp tác xã cần thay đổi tư duy sản xuất. Cần liên kết lại để tạo ra vùng sản xuất lớn, đồng nhất về chất lượng; Chuyển từ sản xuất tự cung, tự cấp, bán cái mình có sang sản xuất hàng hóa, sản xuất cái thị trường cần.

Theo thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Việt Nam hiện có hơn 2.000 vùng sản xuất nông sản đạt chuẩn VietGAP, hàng trăm mô hình hữu cơ và chuỗi cung ứng nông sản khép kín đang được hình thành ở nhiều địa phương. Tuy nhiên, con số này còn rất khiêm tốn so với tiềm năng và nhu cầu thực tế…

Nguồn: https://baophapluat.vn/nong-san-sach-tu-trang-trai-den-ban-an-bai-1-muon-an-sach-phai-bat-dau-tu-trong-sach.html