Tăng sức cạnh tranh nông sản bằng liên kết chuỗi giá trị xanh

Liên kết đang trở thành giải pháp giúp nông sản Việt nâng cao năng lực cạnh tranh, thích ứng biến đổi khí hậu và khẳng định vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Sau 6 năm triển khai Nghị định 98/2018/NĐ-CP, hơn 2.900 dự án liên kết sản xuất - tiêu thụ nông sản đã hình thành trên khắp cả nước, kết nối hơn 200.000 hộ nông dân với doanh nghiệp, hợp tác xã và tổ hợp tác. Mô hình liên kết đang trở thành trục xoay của tái cơ cấu nông nghiệp, đưa sản phẩm Việt tiến sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Thứ trưởng Võ Văn Hưng phát biểu chỉ đạo hội nghị. Ảnh: Bảo Thắng.

15.200 tỷ đồng huy động cho chuỗi nông nghiệp

Tại hội nghị sơ kết tổ chức sáng 11/11, Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn nhận định, Nghị định 98 đã “giải đúng bài toán then chốt”. Đó là, tạo cơ chế pháp lý và tài chính để thúc đẩy hợp tác, gắn kết giữa các chủ thể trong sản xuất, chế biến và tiêu thụ nông sản.

Hơn 15.200 tỷ đồng đã được huy động cho các dự án, trong đó ngân sách Nhà nước chỉ chiếm 21%, còn lại do doanh nghiệp và người dân đối ứng, thể hiện tinh thần đồng đầu tư và cùng hưởng lợi

Nếu như trước đây, hợp đồng liên kết chủ yếu dừng ở mức mua - bán nông sản, thì nay nhiều mô hình đã tiến tới quản trị chuỗi giá trị. Hợp tác xã Long Thành Phát (Đồng Nai) là ví dụ. Đại diện các hộ chăn nuôi gà ký hợp đồng với Công ty KOYU & UNITEK, đồng thời chủ động đàm phán với nhà cung cấp thức ăn, thuốc thú y, dịch vụ vận chuyển. Mô hình này giúp giảm chi phí trung gian, đảm bảo đầu ra ổn định và nâng cao năng lực đàm phán của nông dân.

Trong 2.938 dự án được phê duyệt, 79% do hợp tác xã làm chủ trì, còn lại do doanh nghiệp dẫn dắt. Các hình thức liên kết tập trung nhiều nhất ở lĩnh vực trồng trọt (chiếm 67%), tiếp theo là chăn nuôi (24%) và lâm nghiệp (6%).

Những ngành hàng chủ lực quốc gia như lúa gạo, rau quả, cà phê, cao su, hồ tiêu đều đã hình thành chuỗi giá trị liên kết chặt chẽ, góp phần chuẩn hóa quy trình sản xuất, truy xuất nguồn gốc và tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường xuất khẩu.

Các hợp tác xã nông nghiệp được xem là “xương sống” của mô hình liên kết. Nhờ đóng vai trò trung gian giữa doanh nghiệp và nông dân, họ có thể tổ chức vùng nguyên liệu tập trung, thống nhất quy trình kỹ thuật, kiểm soát chất lượng và đảm bảo thực hiện hợp đồng. Khi tham gia chuỗi, khoảng 60% hợp tác xã mở rộng sản xuất kinh doanh, tăng năng lực quản trị và cải thiện thu nhập của thành viên.

Hội nghị thu hút sự tham dự của hàng trăm đại biểu là các HTX, doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân trên toàn quốc. Ảnh: Bảo Thắng.

Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn cho biết, nhiều địa phương như Đồng Tháp, Sơn La, Lâm Đồng đã xây dựng mạng lưới tư vấn và tổ khuyến nông cộng đồng để hỗ trợ hợp tác xã lập dự án liên kết. Nhờ đó, các dự án trở nên khả thi, giúp hình thành vùng nguyên liệu quy mô lớn cho các doanh nghiệp chế biến xuất khẩu.

Đặc biệt, tỷ lệ giá trị sản phẩm nông nghiệp được sản xuất dưới hình thức hợp tác và liên kết tăng gấp 3 lần so với năm 2016, đạt hơn 32% vào cuối năm 2025. Riêng các sản phẩm chủ lực như điều, hồ tiêu, cà phê đạt mức liên kết từ 40% đến gần 65%. Mỗi đồng ngân sách bỏ ra đã thu hút được 4,6 đồng vốn xã hội đầu tư cho chuỗi liên kết

Dù đạt một số thành tựu, quá trình triển khai Nghị định 98 vẫn vấp một số hạn chế. Nhiều địa phương mới chú trọng vào ký hợp đồng tiêu thụ, chưa hình thành được chuỗi giá trị toàn diện. Chính sách hỗ trợ vẫn mang tính dự án, thiếu cơ chế khuyến khích đổi mới sáng tạo và ứng dụng công nghệ xanh, kinh tế sinh thái.

Một số quy định về thời hạn liên kết, điều kiện thụ hưởng hỗ trợ còn cứng nhắc, khiến doanh nghiệp nhỏ và hợp tác xã khó tiếp cận.

Bà Võ Thị Nhung, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Nghệ An, nêu một số đề xuất tại hội nghị. Ảnh: Bảo Thắng.

Tập trung hoàn thiện thể chế và kiến tạo chuỗi giá trị

Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang hoàn thiện dự thảo nghị định thay thế Nghị định 98, bổ sung cơ chế khuyến khích phát triển chuỗi giá trị xanh và vùng nguyên liệu đạt chuẩn phục vụ xuất khẩu. Trọng tâm là gắn kết các chuỗi liên kết với các chương trình lớn như Đề án "1 triệu ha lúa chất lượng cao và phát thải thấp vùng Đồng bằng sông Cửu Long” và các mô hình nông nghiệp tuần hoàn, giảm phát thải.

Phát biểu chỉ đạo, Thứ trưởng Võ Văn Hưng nhấn mạnh: “Liên kết chuỗi giá trị là chìa khóa thể chế cho nền nông nghiệp hiện đại, thích ứng biến đổi khí hậu và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Đây không chỉ là chỉ đạo, mà còn là định hướng chiến lược cho tương lai ngành nông nghiệp Việt Nam”.

Theo Thứ trưởng, sau 6 năm triển khai Nghị định 98, hàng loạt sản phẩm chủ lực quốc gia từ gạo ST25, cà phê Buôn Ma Thuột đến điều Bình Phước, trái cây Nam bộ... đã hình thành vùng nguyên liệu lớn, đạt chuẩn quốc tế, góp phần nâng tầm thương hiệu nông sản Việt.

Sự thành công đó, theo lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, đến từ niềm tin hợp tác của “3 nhà” - Nhà nước, Doanh nghiệp và Nhà nông - cùng chia sẻ lợi ích, cùng gánh rủi ro, tạo nên chuỗi giá trị bền vững và sức mạnh cộng hưởng. Thứ trưởng Võ Văn Hưng khẳng định: “Ngày nay, chuỗi liên kết không chỉ là hợp đồng mua bán. Trong thời đại kinh tế số và cam kết Net Zero vào năm 2050, chuỗi giá trị nông nghiệp xanh, phát thải thấp, truy xuất nguồn gốc và thương mại carbon sẽ trở thành động lực kinh tế mới cho nông dân và doanh nghiệp Việt Nam”.

Nhiều hoạt động giao thương, trao đổi kinh nghiệm diễn ra bên lề hội nghị. Ảnh: Bảo Thắng.

Thứ trưởng cũng thẳng thắn chỉ ra những hạn chế. Nhiều chuỗi liên kết vẫn thiếu bền vững, chưa khép kín chu trình giá trị, hỗ trợ còn rườm rà, liên kết số và liên kết xanh chưa được quan tâm đúng mức; tổ chức sản xuất chưa gắn chặt với xây dựng vùng nguyên liệu chuẩn hóa. “Năng lực của nhiều hợp tác xã còn yếu, chưa đủ sức trở thành trung tâm của liên kết”, ông phân tích.

Để khắc phục, lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường gợi mở 4 định hướng chiến lược. Đó là, cải cách mạnh mẽ thủ tục và cơ chế hỗ trợ, tạo môi trường minh bạch, thuận lợi, lấy hiệu quả chuỗi giá trị làm trọng tâm. Bên cạnh đó, là phát triển chuỗi giá trị số và chuỗi giá trị xanh, thúc đẩy truy xuất nguồn gốc, quản trị số, giảm phát thải và tín chỉ carbon.

Ông cũng kêu gọi việc tổ chức lại sản xuất gắn với vùng nguyên liệu đạt chuẩn, công khai, minh bạch, có hệ thống mã số vùng trồng và bản đồ số. Cuối cùng là, xây dựng hệ sinh thái tư vấn liên kết chuyên nghiệp, kết nối chặt chẽ giữa sản xuất - thị trường - hợp đồng - vận hành chuỗi.

Thứ trưởng Võ Văn Hưng coi đây là bước chuyển từ “hỗ trợ hành chính” sang “kiến tạo môi trường phát triển”, lấy văn hóa hợp tác làm nền tảng. “Liên kết chuỗi giá trị không chỉ là phương thức sản xuất, mà còn là niềm tin và bản lĩnh hội nhập của nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp Việt Nam”, ông nhấn mạnh.

Nguồn: https://nongnghiepmoitruong.vn/tang-suc-canh-tranh-nong-san-bang-lien-ket-chuoi-gia-tri-xanh-d783617.html