Tiếp tục khơi thông điểm nghẽn trong thương mại kết quả nghiên cứu

NDO - Ngày 27/3, nhân kỷ niệm 50 năm thành lập Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, Tiểu ban Ứng dụng và Triển khai công nghệ tổ chức Hội thảo khoa học “Thương mại hóa kết quả nghiên cứu: Cơ hội và giải pháp”. Hội thảo trao đổi các chính sách mới cũng như những bất cập đang tồn tại cần tiếp tục tháo gỡ trong việc thương mại hoá kết quả nghiên cứu nhằm thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW.

Báo Nhân dân•27/03/2025

Phát biểu ý kiến tại Hội thảo, Giáo sư, Tiến sĩ Chu Hoàng Hà, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam cho biết, trong nửa thế kỷ qua, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã khẳng định vai trò tiên phong với những đóng góp to lớn cho sự nghiệp phát triển khoa học, công nghệ của đất nước.

Trong bối cảnh hiện nay, chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm và Thủ tướng Chính phủ đã khẳng định vai trò then chốt của khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong việc tạo động lực cho phát triển kinh tế-xã hội. Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã và đang đóng góp tích cực, không chỉ trong lĩnh vực nghiên cứu cơ bản và ứng dụng công nghệ, mà còn trong việc chuyển giao công nghệ, thương mại hóa kết quả nghiên cứu, góp phần nâng cao năng suất và năng lực cạnh tranh quốc gia.

Thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã xây dựng Kế hoạch số 116/QĐ-VHL với các mục tiêu cụ thể đến năm 2030 tăng 50% số công bố quốc tế (SCIE/Scopus) và văn bằng sở hữu trí tuệ so với giai đoạn 2020-2025; phát triển 30 công nghệ lõi làm chủ hoàn toàn, tập trung vào trí tuệ nhân tạo, vật liệu tiên tiến, công nghệ sinh học; thu hút 20-30 nhà khoa học trẻ tài năng mỗi năm, đào tạo 5.000 nhà khoa học trình độ quốc tế; phát triển 20 nhóm nghiên cứu mạnh đạt chuẩn khu vực; thúc đẩy chuyển đổi số.

Tiếp tục khơi thông điểm nghẽn trong thương mại kết quả nghiên cứu ảnh 1

Quang cảnh hội thảo.

Giáo sư, Tiến sĩ Chu Hoàng Hà nhấn mạnh, Nghị quyết số 57-NQ/TW cho phép viên chức, viên chức quản lý làm việc tại tổ chức khoa học và công nghệ công lập, cơ sở giáo dục đại học công lập được tham gia góp vốn, tham gia quản lý, điều hành doanh nghiệp, làm việc tại doanh nghiệp do tổ chức đó thành lập hoặc tham gia thành lập để thương mại hóa kết quả nghiên cứu do tổ chức đó tạo ra. Nghị quyết cũng chủ trương chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ; cấp kinh phí nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ theo cơ chế quỹ; khoán chi trong thực hiện nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ. Để hiện thực hóa mục tiêu này, việc thương mại hóa kết quả nghiên cứu không chỉ là cầu nối giữa nghiên cứu và thị trường mà còn là chìa khóa thúc đẩy năng suất, nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế.

Tại Hội thảo, Tiến sĩ Võ Thành Phong, Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ, Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương đã nêu các chính sách tháo gỡ cho các nhà khoa học trong Nghị quyết số 57-NQ/TW và Nghị quyết số 193/2025/QH15, như giao quyền tự chủ nhiều hơn trong việc sử dụng kinh phí thực hiện các nhiệm vụ khoa học và công nghệ; chấp nhận rủi ro và độ trễ trong nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo. Song song với đó là tăng kinh phí đầu tư cho nghiên cứu phát triển, phấn đấu đạt 2% tổng sản phẩm quốc nội, trong đó kinh phí từ xã hội hóa đạt 60%.

Ông Phạm Đức Nghiệm, Phó Cục trưởng Cục Khởi nghiệp và Doanh nghiệp công nghệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) cho biết, Đảng và Nhà nước rất quan tâm thúc đẩy phát triển thị trường công nghệ, đặc biệt là thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Tuy nhiên, sự thiếu đồng bộ giữa các luật liên quan đang gây cản trở lớn cho thương mại hoá kết quả nghiên cứu.

Tiếp tục khơi thông điểm nghẽn trong thương mại kết quả nghiên cứu ảnh 2

Ông Phạm Đức Nghiệm, Phó Cục trưởng Cục Khởi nghiệp và Doanh nghiệp công nghệ chia sẻ tại hội thảo.

Ông Phạm Đức Nghiệm dẫn thí dụ: Điều 219 của Bộ luật Hình sự chưa tách bạch giữa hành vi gây thất thoát tài sản thông thường và tài sản trí tuệ, trong khi hai loại tài sản này có bản chất rất khác nhau nên cần những chế tài khác nhau. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, kết quả nghiên cứu thường tổ chức chủ trì có quyền tự định đoạt, Nhà nước chỉ khuyến nghị mức thỏa thuận khi chuyển giao, mà không coi là tài sản công. Bộ Khoa học và Công nghệ đã tiến hành khảo sát tại nhiều viện nghiên cứu, trường đại học, doanh nghiệp lớn và 20 địa phương để đề xuất điều chỉnh chính sách này cho phù hợp.

Bên cạnh đó, Luật Doanh nghiệp và Luật Đầu tư chưa có hướng dẫn cụ thể về góp vốn, thoái vốn bằng tài sản trí tuệ, khiến việc thương mại hóa gặp khó khăn, doanh nghiệp e ngại đầu tư, còn nhà khoa học thì không thể tự mình thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Các quy định về đấu thầu cũng còn nhiều thủ tục rườm rà cần được cải tiến.

Ông Phạm Đức Nghiệm cho biết, Bộ Khoa học và Công nghệ đang xây dựng dự thảo Nghị định cho phép thành lập doanh nghiệp spin-off tại viện nghiên cứu, trường đại học với thủ tục đơn giản. Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo cũng đang được soạn thảo theo hướng cụ thể hóa tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TW, Nghị quyết số 193/2025/QH15 và tiệm cận thông lệ quốc tế. Theo đó, khi Nhà nước giao nhiệm vụ nghiên cứu, nhà khoa học chỉ cần báo cáo kết quả cuối cùng, không phải giải trình chi tiết các khoản chi tiêu. Trường hợp nghiên cứu không ra kết quả, sẽ được kiểm tra theo quy trình và không phải chịu trách nhiệm nếu thực hiện đúng quy định.

Bộ Khoa học và Công nghệ cũng đang phối hợp với Bộ Tài chính rà soát cơ chế tài chính để phù hợp với đặc thù có độ trễ, rủi ro và chưa hoàn thiện của hoạt động nghiên cứu khoa học và công nghệ.

“Nếu khơi thông được các điểm nghẽn thể chế, mối quan hệ giữa nhà khoa học và doanh nghiệp sẽ được kích hoạt mạnh mẽ, tạo đòn bẩy cho đổi mới sáng tạo đi vào thực tiễn và đóng góp thiết thực cho nền kinh tế”, ông Phạm Đức Nghiệm nhấn mạnh.

Trong khuôn khổ hội thảo, Tiểu ban Ứng dụng và Triển khai công nghệ tổ chức tọa đàm về thương mại hoá kết quả nghiên cứu để các chuyên gia, doanh nghiệp cùng giải đáp những băn khoăn của nhà khoa học về giải pháp để các kết quả nghiên cứu tiếp cận được doanh nghiệp. Các bên đều kỳ vọng với những cơ chế chính sách mới, thời gian tới sẽ có nhiều kết quả nghiên cứu của nhà khoa học được thị trường đón nhận.