Toàn lực hoàn thành 6 dự án metro

Tại phiên họp Ban Chỉ đạo Phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị TPHCM và làm việc với Ban Quản lý Đường sắt đô thị TPHCM về chiến lược phát triển mạng lưới đường sắt trên địa bàn vào ngày 14-11, Bí thư Thành ủy TPHCM Trần Lưu Quang đã xác lập mục tiêu tập trung toàn lực trong giai đoạn 2025-2030, để hoàn thành 6 tuyến metro quan trọng.

Đó là các tuyến metro số 2 (đoạn Bến Thành - Tham Lương); tuyến metro số 2 (Bến Thành - Thủ Thiêm); tuyến Thủ Thiêm - Long Thành; tuyến thành phố mới Bình Dương - Suối Tiên; tuyến Thủ Dầu Một - TPHCM; giai đoạn 1 tuyến metro số 6 (Tân Sơn Nhất - Phú Hữu); và tuyến Bến Thành - Cần Giờ. Trong đó, 3 tuyến trọng điểm (metro số 2 Bến Thành - Tham Lương, metro số 2 Bến Thành - Thủ Thiêm, tuyến Thủ Thiêm - Long Thành) phải hoàn thành trước năm 2030 cùng với 2 tuyến đường sắt quốc gia mà Trung ương đã giao.

Điều đó đồng nghĩa với việc khẩn trương rà soát quy hoạch tổng thể hệ thống đường sắt TPHCM sau sáp nhập (mở rộng lên khoảng 27 tuyến với tổng chiều dài hơn 1.012km, chưa kể một số tuyến đường sắt đô thị và các tuyến đường sắt khác được đề xuất bổ sung) nhằm bảo đảm phù hợp với chiến lược phát triển kinh tế - xã hội (trong Điều chỉnh Quy hoạch TPHCM) và định hướng phát triển đô thị (trong Điều chỉnh Quy hoạch chung TPHCM).

Khi xác định 3 tuyến trọng điểm được ưu tiên để tập trung nguồn lực, Bí thư Thành ủy Trần Lưu Quang cũng yêu cầu cùng lúc phân lập mốc tiến độ, phân công trách nhiệm cụ thể, không để xảy ra tình trạng chờ đợi, ách tắc do thiếu phối hợp. Đặc biệt, trong khâu giải phóng mặt bằng, phải ưu tiên bố trí tái định cư theo từng dự án; trong thời gian người dân phải di dời khỏi nơi ở cũ mà khu tái định cư chưa hoàn thành, sẽ có cơ chế hỗ trợ tiền thuê nhà…

Về vốn đầu tư, thực tế nguồn vốn Trung ương và ngân sách TPHCM chỉ đáp ứng được khoảng 66% tổng nhu cầu đầu tư. Do đó, phải đa dạng hóa nguồn lực bổ sung, cả nguồn vốn công và tư, trong đó thúc đẩy khai thác quỹ đất theo mô hình TOD (phát triển đô thị gắn với giao thông công cộng) và các phương thức hợp tác công - tư (PPP), nhất là hợp đồng xây dựng - chuyển giao (BT).

Liên quan đến mô hình nhà đầu tư và quản lý dự án, thời gian qua, dư luận tỏ ý e ngại với hình thức nhà đầu tư tư nhân xây dựng và chuyển giao dự án đường sắt cho Nhà nước (theo mô hình BT hay EPC+F). Bởi thực tế, chi phí vận hành và bảo trì mỗi năm, đối với các tuyến đường sắt đô thị thường rất cao, có thể lên đến 4%-5% chi phí đầu tư ban đầu.

Do đó, để tránh tình trạng Nhà nước gánh chịu hầu hết mọi rủi ro trong giai đoạn khai thác vận hành, nên khuyến khích nhà đầu tư tư nhân tham gia theo mô hình suốt vòng đời dự án. Hoặc có thể tính tới mô hình liên minh tổ hợp (consortium) giữa nhà đầu tư tư nhân và những doanh nghiệp Nhà nước cùng tham gia đầu tư xây dựng đường sắt và phát triển đô thị theo mô hình TOD để đảm bảo Nhà nước có thể tham gia kiểm soát và hạn chế rủi ro trong quá trình đầu tư xây dựng và vận hành dự án, nhất là điều tiết giá trị gia tăng từ đất và phát triển đô thị. Đồng thời, với mô hình TOD, lợi ích của người dân, nhà đầu tư đều được đảm bảo khi khu dân cư, làm việc, mưu sinh đều được tổ chức tốt xung quanh các nhà ga đường sắt; hiệu quả của việc khai thác quỹ đất tăng cao.

Một mô hình hữu hiệu, có tính khả thi cao nên được nghiên cứu là mô hình Tổng công ty Đường sắt đô thị do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ trực thuộc UBND TPHCM để đảm bảo đầu tư, quản lý và vận hành đồng bộ hệ thống metro, đồng thời phát triển hiệu ứng của mô hình TOD như đã nêu trên. Như vậy, quan trọng là lúc này vận dụng những điểm mới, điểm mở của từng nghị quyết đặc thù (như Nghị quyết số 188/2025/QH15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại TP Hà Nội, TPHCM); và vận dụng việc điều chỉnh, bổ sung những điểm phù hợp với tình hình TPHCM sau sắp xếp trong Nghị quyết số 98/2023/QH15.

Trong đó, điển hình là việc đề xuất Quốc hội đưa tuyến đường sắt kết nối TPHCM và sân bay quốc tế Long Thành vào đối tượng hưởng cơ chế đặc thù của Nghị quyết sửa đổi Nghị quyết số 98 và Nghị quyết số 188. Thành phố cũng nên được trao cơ chế “mở đường” đối với các phương thức đầu tư trực tiếp như trường hợp VinSpeed đầu tư tuyến đường sắt tốc độ cao Bến Thành - Cần Giờ, những cơ chế điều tiết giá trị gia tăng từ đất và thuế tài sản.

Khi đó, từng phép tính về vốn, mô hình đầu tư và phương thức tổ chức, thực hiện 6 dự án metro… mà Bí thư Thành ủy TPHCM Trần Lưu Quang đã nêu ra, có thể sẽ được giải đúng, giải nhanh.

NGUYỄN QUÂN CÁT

Nguồn: https://www.sggp.org.vn/toan-luc-hoan-thanh-6-du-an-metro-post824001.html