Bộ tộc du mục biển Bajau trên đảo Mabul

Rất ít cộng đồng trên thế giới có thể tự hào về mối liên hệ sâu sắc và thiêng liêng với đại dương như người Bajau huyền thoại ở đảo Mabul (Malaysia) – tộc người từng được mệnh danh là “những người sống dưới nước. Họ chính là dân du mục biển thực thụ. Trong nhiều thế kỷ, họ đã sống, di chuyển và gắn bó với vùng biển rộng lớn của Tam giác San hô (Coral Triangle) – nơi giao nhau giữa Malaysia, Indonesia và Philippines – một trong những khu vực giàu đa dạng sinh học biển nhất hành tinh.

Ngư dân tận dụng ngày thủy triều rút sâu để thu hoạch hải sản trên các rạn san hô và thảm cỏ biển

Một cộng đồng của đại dương

Người Bajau vốn không có quốc gia – họ là công dân của đại dương. Truyền thống của họ không bắt nguồn từ đất liền mà là từ những con sóng, dòng thủy triều và rạn san hô. Những người du mục biển Bajau Laut từng dành cả đời sống trên những con thuyền nhỏ làm bằng gỗ – gọi là lepa-lepa – neo đậu giữa các đảo, hoặc dựng các túp lều bằng gỗ trên những chân cọc giữa rạn san hô ven bờ. Họ không cần đến bản đồ hay thiết bị định vị bởi kiến thức về dòng chảy, gió mùa, sinh vật biển và các ngư trường tốt được truyền lại bằng miệng qua nhiều thế hệ – một dạng bản đồ sống không thể tìm thấy trong sách vở.

Khả năng thích nghi đặc biệt với môi trường biển của người Bajau khiến nhiều nhà khoa học kinh ngạc. Một số nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng người Bajau có thể lặn sâu đến hơn 70m và nín thở đến 13 phút, điều mà hầu hết con người hiện đại không thể làm được. Cơ thể họ đã tiến hóa theo thời gian – với lá lách lớn hơn trung bình, giúp trữ oxy lâu hơn khi lặn tự do. Không cần bình dưỡng khí, họ lặn chỉ với kính lặn thủ công, súng tự chế bằng gỗ hoặc móc sắt để săn cá, bạch tuộc hay sò ốc. Mục đích của họ chủ yếu là tự cung tự cấp thực phẩm, đôi khi để trao đổi buôn bán với người dân đảo.

Ngôi làng của cộng đồng người Bajau - “trạm trung chuyển” giữa truyền thống và hiện đại.

Từ cuộc sống du mục đến định cư

Theo thời gian, đặc biệt là trong vài thập kỷ gần đây, lối sống du mục biển của người Bajau đang dần biến mất. Một phần do áp lực từ chính phủ các quốc gia trong khu vực yêu cầu họ định cư để thuận lợi quản lý dân cư, cung cấp dịch vụ y tế, giáo dục; một phần khác đến từ chính biến đổi khí hậu và khan hiếm tài nguyên biển – vốn đang đe dọa nghiêm trọng đến sinh kế truyền thống của bộ tộc này. Nhiều người Bajau giờ đây đã chọn cách sống định cư trên đất liền hoặc các đảo dân sinh, đặc biệt là trên đảo Mabul – nơi được xem như “trạm trung chuyển” giữa truyền thống và hiện đại.

Đảo Mabul ngày nay không chỉ là nơi sinh sống của cộng đồng Bajau mà còn là điểm đến nổi tiếng cho giới lặn biển trên toàn thế giới, nhờ vị trí gần rạn san hô huyền thoại Sipadan – nơi được xem là một trong những điểm lặn đẹp nhất hành tinh. Hòn đảo này dần trở thành một cửa ngõ du lịch sinh thái, nơi các tín đồ lặn biển từ khắp nơi tụ hội để khám phá thế giới đại dương kỳ thú: đàn cá nhồng khổng lồ lên đến hàng nghìn con, những đàn cá jack, cá mó đầu gù, rùa biển xanh, cá mập vây trắng, cá mập vây đen, hay cá mập đầu búa.

Những người Bajau đã định cư trên đảo được gọi là Bajau Darat (nghĩa là “Bajau đất liền”). Họ xây nhà sàn ven biển, tham gia các hoạt động kinh tế đảo như du lịch sinh thái, đánh bắt cá thương mại hoặc làm dịch vụ cho các trung tâm lặn. Tuy nhiên, phần lớn Bajau Laut – những người vẫn còn giữ lối sống du mục biển – chỉ ghé vào đảo khi cần thiết: lấy nước ngọt, mua nhu yếu phẩm, trao đổi hải sản, hoặc trong các dịp hiếm hoi như chôn cất người thân. Với họ, đất liền là nơi “lạ lẫm”, thậm chí có thể gây khó chịu – một cảm giác mà họ mô tả như “landsick” – chứng say đất, trái ngược với say sóng của người thường.

Tương lai nào cho người Bajau?

Trong bối cảnh giao thoa giữa bảo tồn và phát triển, tương lai của người Bajau vẫn đang là một dấu hỏi lớn. Một số tổ chức bảo tồn biển và văn hóa đang bắt tay với cộng đồng địa phương để khuyến khích phát triển du lịch bền vững – nơi người Bajau được công nhận là “người bản địa của biển”, đóng vai trò trung tâm trong việc gìn giữ cả đại dương lẫn bản sắc văn hóa. Những chương trình như hướng dẫn lặn biển do người Bajau đào tạo, tour trải nghiệm cuộc sống du mục biển, hay giáo dục trẻ em Bajau về môi trường biển đang được triển khai trên Mabul và các đảo lân cận.

Song hành với điều đó là mong muốn của chính người Bajau: được tôn trọng, được sống đúng với bản sắc, và có quyền lựa chọn giữa truyền thống và hiện đại, thay vì buộc phải từ bỏ một trong hai. Giữa sóng gió của biển cả và những thay đổi không thể tránh khỏi của thời đại, người Bajau vẫn giữ trong mình những câu chuyện chưa kể – về những con người lặn sâu vào lòng đại dương, về những linh hồn tổ tiên cư ngụ nơi rạn san hô và về một lối sống hài hòa với biển cả mà thế giới hiện đại đang cố gắng học lại.

Du lịch đến Mabul không chỉ là đến để lặn biển, ngắm san hô hay ghi hình rùa biển. Đó còn là cơ hội để lắng nghe những câu chuyện từ những con người sinh ra và lớn lên giữa lòng đại dương. Và biết đâu, chính trong khoảnh khắc bạn ngồi trên chiếc thuyền gỗ Bajau ngả nghiêng theo con sóng, bạn sẽ thấy mình nhỏ bé giữa đại dương, và hiểu lý do vì sao có những người mãi chọn biển cả làm quê hương.

Nguồn:https://heritagevietnamairlines.com/bo-toc-du-muc-bien-bajau-tren-dao-mabul/