Công trình thủy lợi giảm công năng do xuống cấp

Loạt công trình thủy lợi xuống cấp

Công ty TNHH MTV Quản lý khai thác công trình thủy lợi Quảng Trị được giao nhiệm vụ quản lý, vận hành khai thác nhiều công trình thủy lợi trọng điểm trên địa bàn. Các công trình này bao gồm 2 đập dâng với tổng lưu lượng thiết kế trên 33 m3/s; 17 hồ chứa với dung tích trên 185 triệu m3 nước; 29 trạm bơm điện; 10 cống đập ngăn mặn; 1 công trình phân lũ...

Hệ thống hồ đập, các công trình thủy lợi trên địa bàn tỉnh Quảng Trị có ý nghĩa rất lớn trong phát triển nông nghiệp tại địa phương. Ảnh: Võ Dũng.

Các công trình thủy lợi do công ty quản lý có nhiệm vụ cấp nước tưới tiêu cho hơn 32.000 ha đất sản xuất nông nghiệp tại 8/10 huyện, thị xã, thành phố (trên 64% tổng diện tích sản xuất nông nghiệp toàn tỉnh); ngăn mặn, giữ ngọt cho 14.300 ha/năm. Ngoài ra, các công trình trọng điểm này còn có nhiệm vụ cấp nước cho sản xuất công nghiệp, nuôi trồng thủy sản và phục vụ dân sinh, kinh tế khác.

Những năm qua, nhiều công trình hồ, đập lớn như công trình đập dâng Nam Thạch Hãn, đập ngăn mặn sông Hiếu, các hồ chứa nước Đá Mài, Tân Kim, Hà Thượng, Trúc Kinh, Kinh Môn, La Ngà, Triệu Thượng 1, Triệu Thượng 2 đã được đầu tư nâng cấp. Kênh mương chính đến kênh cấp 1 hầu hết đã được kiên cố hóa.

Các hệ thống công trình thủy lợi được đầu tư nâng cấp sửa chữa đã phát huy hiệu quả tưới tiêu, phục vụ sản xuất nông nghiệp, góp phần tăng sản lượng lương thực, đảm bảo ổn định và phát triển kinh tế -  xã hội, đảm bảo an toàn công trình trong phòng chống thiên tai.

Tuy nhiên, hiện nay vẫn còn một số hồ đập vừa và nhỏ chưa được đầu tư sửa chữa, nâng cấp, bảo đảm an toàn. Đặc biệt hồ Phú Dụng, Nghĩa Hy được đầu tư xây dựng từ những năm 1990 trở về trước, công trình được thiết kế theo tiêu chuẩn thiết kế cũ, không đảm bảo phòng lũ trong điều kiện thời tiết mưa lũ cực đoan như hiện nay.

Một số tuyến kênh, công trình nằm ở vùng thấp trũng, dưới tác động của dòng chảy lũ đã làm sạt lở mái, bồi lấp lòng kênh. Tổng chiều dài kênh mương bị hư hỏng hơn 2.000m. Trong đó, sạt lở mái kênh với tổng chiều dài 450m, bồi lấp lòng kênh với tổng chiều dài gần 1.600m, sập gãy tường kênh 76m. Công trình ngăn mặn Vĩnh Phước, Châu Thị có một số hạng mục bị hư hỏng...

Nhiều công trình thủy lợi đã xuống cấp, cần được nâng cấp, sửa chữa và hiện đại hóa. Ảnh: Quốc Toản.

Hằng năm, chi phí khắc phục hậu quả bão lụt cũng như kinh phí duy tu sửa chữa thường xuyên chưa đáp ứng nhu cầu thực tế nên nhiều hạng mục công trình đang bị hư hỏng, xuống cấp. Một số nội dung quản lý an toàn đập, hồ chứa nước như kiểm định an toàn đập; lắp đặt thiết bị khí tượng thủy văn chuyên dùng; xây dựng phương án ứng phó trong tình huống khẩn cấp; lắp đặt hệ thống giám sát, vận hành, thiết bị thông tin cảnh báo an toàn đập và vùng hạ du chưa được bố trí kinh phí để thực hiện đảm bảo theo kế hoạch. Do đó vẫn còn tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn công trình trong mùa mưa lũ. Hiệu quả tưới tiêu cũng chưa được như kỳ vọng.

Nâng cấp hệ thống thủy lợi là yêu cầu cấp thiết

Theo thống kê, tại Quảng Trị, trong năm 2024, mưa lũ đã khiến gần 7,9km đê từ cấp IV trở xuống, đê bối, bờ bao; gần 3km kè; hơn 20 kênh mương; 32 cống; 4 đập thủy lợi và nhiều công trị thủy lợi khác bị sạt lở, hư hỏng, bồi lấp. Tổng thiệt hại các công trình thủy lợi gần 100 tỷ đồng. Sau khi mưa lũ chấm dứt, từ nhiều nguồn vốn, Quảng Trị đã tập trung khắc phục, sửa chữa tạm thời một số điểm xung yếu để lấy nước phục vụ sản xuất.

Bên cạnh đó, biến đổi khí hậu, bão lũ xảy ra hằng năm với cường độ mạnh, liên tục đã tác động lớn đến hạ tầng thủy lợi. Nhiều công trình thủy lợi xây dựng từ lâu đã xuống cấp; thiết kế trước đây chủ yếu tập trung cho sản xuất nông nghiệp nhỏ lẻ, phục vụ cho cây lúa, nên khó thay đổi công năng đáp ứng cho sản xuất quy mô lớn, phục vụ đa mục tiêu.

Hiệu quả sử dụng nước cho nông nghiệp chưa cao, còn thất thoát do hệ thống kênh mương chưa bảo đảm. Việc bố trí sản xuất và quản lý sản xuất chưa hợp lý. Các hoạt động gia tăng khai thác nước, hoạt động khai thác cát sỏi trên các con sông là nguyên nhân chính dẫn đến sạt lở bờ, hạ thấp lòng sông, gây cạn kiệt nguồn nước, suy thoái môi trường nguồn nước...

Tác động tiêu cực từ biến đổi khí hậu, đầu tư nhỏ giọt khiến nhiều công trình không còn phát huy hết công năng. Ảnh: Võ Dũng.

Một bức tranh với nhiều gam màu tối của các công trình thủy lợi tại Quảng Trị khiến nhiều người lo lắng. Công năng, hiệu quả phục vụ sản xuất, sinh hoạt, phát triển kinh tế cũng đặt ra nhiều dấu hỏi.

Quảng Trị xác định, phát triển nông nghiệp, nông thôn theo hướng bền vững, nâng cao giá trị gia tăng, hiệu quả và khả năng cạnh tranh, tiến tới xây dựng nền nông nghiệp thông minh, hiện đại, thích ứng với biến đổi khí hậu. Địa phương này đặt mục tiêu ổn định sản lượng lương thực có hạt từ 25-26 vạn tấn/năm; đến năm 2025 đảm bảo tưới chủ động trên 90% diện tích trồng lúa 2 vụ, đến năm 2030 đạt 100% diện tích.

Mục tiêu trên có tác động rất lớn từ hiệu quả hoạt động của các công trình thủy lợi. Hệ thống thủy lợi cần được quan tâm nâng cấp, hiện đại hóa để phát huy tối đa năng lực thiết kế; đảm bảo tưới chủ động đất trồng lúa 2 vụ, vùng màu và cây công nghiệp từ 5.500-6.000 ha, cấp nước cho nuôi trồng thủy sản 2.500 ha; ngăn mặn, giữ ngọt 15.500 ha; tăng cường khả năng thoát lũ cho các vùng dân cư; tiêu úng cho 21.500 ha đất nông nghiệp trong những năm tới.

Để đạt được mục tiêu trên, việc đầu tư phát triển đồng bộ kết cấu hạ tầng nông nghiệp, đáp ứng yêu cầu của nền sản xuất hàng hóa quy mô lớn, tập trung là nhiệm vụ cấp thiết.

Nâng cấp, hiện đại hóa hệ thống thủy lợi là yêu cầu cấp thiết. Ảnh: Quốc Toản.

Ông Lê Quang Lam, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi Quảng Trị cho hay, vấn đề bảo đảm an ninh nguồn nước; nâng cao hiệu quả công tác quản lý, vận hành, giữ an toàn hệ thống hồ đập là yếu tố then chốt cần được quan tâm đúng mức. Việc nghiên cứu, phát triển, ứng dụng khoa học và công nghệ, chuyển đổi số trong bảo đảm an ninh nguồn nước, an toàn hồ đập để chủ động phòng, chống, giảm thiểu tác động bất lợi do thiên tai liên quan đến hạ tầng thủy lợi cũng cần được quan tâm hơn nữa.

Bên cạnh đó vấn đề tăng cường bảo vệ môi trường, bảo vệ nguồn sinh thủy, phòng, chống ô nhiễm, suy thoái, cạn kiệt nguồn nước... để thúc đẩy sản xuất nông nghiệp của tỉnh phát triển bền vững cũng cần được chú trọng.

“Quảng Trị đã huy động các nguồn vốn để nâng cấp, sửa chữa đảm bảo an toàn hệ thống công trình thủy lợi; ưu tiên duy tu, bảo dưỡng, sửa chữa các hư hỏng nhỏ định kỳ để phục vụ sản xuất. Năm 2025, địa phương sẽ tập trung các nguồn lực từ trung ương, địa phương, các tổ chức, cá nhân để đầu tư hạ tầng các công trình thủy lợi”, ông Lê Quang Lam, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi Quảng Trị.

Nguồn: https://nongnghiep.vn/cong-trinh-thuy-loi-giam-cong-nang-do-xuong-cap-d744071.html