Để nghệ thuật rối phát triển trong đời sống đương đại

Trước tình trạng di sản văn hóa phi vật thể - nghệ thuật múa rối đang bị mai một, thiếu lớp kế cận, các chuyên gia, nhà quản lý văn hóa, nghệ sĩ và nghệ nhân múa rối đã cùng thảo luận các giải pháp trong buổi tọa đàm “Bảo tồn và phát huy nghệ thuật rối trong cuộc sống đương đại” diễn ra sáng 10-11 tại Nhà hát Múa rối Thăng Long( Hà Nội). Đây là hoạt động trong khuôn khổ Festival Thăng Long – Hà Nội.

Biểu diễn rối cạn. Ảnh: Hữu Phú

Khó khăn, thách thức

Múa rối là một loại hình nghệ thuật dân gian độc đáo, mang đậm bản sắc và tâm hồn Việt. Từ tiếng trống hội bên ao làng đến ánh sáng rực rỡ của sân khấu hôm nay, múa rối vẫn luôn là biểu tượng của sự sáng tạo, khéo léo và tinh thần lạc quan của người Việt Nam.

Phát biểu tại tọa đàm, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội Lê Thị Ánh Mai cho rằng, trải qua nhiều biến động của thời gian, nghệ thuật múa rối không chỉ còn là trò diễn dân gian mà đã trở thành một “ngôn ngữ văn hóa” đặc sắc, được gìn giữ và sáng tạo qua nhiều thế hệ nghệ nhân. Tuy nhiên, trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của các loại hình giải trí mới, việc đưa múa rối trở lại gần hơn với công chúng đương đại đang đặt ra những yêu cầu mới về “tư duy, mô hình tổ chức và phương thức hoạt động chuyên nghiệp hơn.”

Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội Lê Thị Ánh Mai. Ảnh: Hữu Phú

Trong đề dẫn của hội thảo, NSƯT Thanh Hiền, Giám đốc Nhà hát Múa rối Thăng Long chia sẻ: Nghệ thuật rối có nhiều hình thức đa dạng như rối nước, rối bóng, rối que, rối tay, rối dây, rối người… chứa đựng những giá trị thẩm mỹ, nhân văn, có ý nghĩa đặc biệt về lịch sử, văn hóa, xã hội. Đặc biệt, Việt Nam là quốc gia ghi dấu sự ra đời, hình thành và phát triển của hình thức rối nước.

Tuy nhiên, NSƯT Thanh Hiền cũng nêu rằng, trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, nghệ thuật truyền thống nói chung và nghệ thuật rối nói riêng đang đứng trước nhiều cơ hội và thách thức: Sự cạnh tranh của các loại hình giải trí hiện đại, sự thay đổi thị hiếu khán giả, cùng những khó khăn trong việc gìn giữ đội ngũ nghệ nhân, khán giả và không gian diễn xướng truyền thống. Quá trình đô thị hóa khiến một số phường rối nước còn giữ được nghiệp tổ cũng bị thu hẹp dần không gian biểu diễn. Bên cạnh đó, kinh phí duy trì hoạt động biểu diễn luôn là vấn đề nan giải.

NSƯT Thanh Hiền, Giám đốc Nhà hát Múa rối Thăng Long chia sẻ. Ảnh: Hữu Phú

Chia sẻ về những khó khăn, thách thức trong công tác bảo tồn, duy trì nghề rối, Trưởng phường rối Đào Thục Đặng Minh Hưng cho biết, việc bảo tồn rối nước đang gặp không ít khó khăn do con rối thường biểu diễn dưới nước nên dễ bị hư hỏng, phải thường xuyên làm mới. Bên cạnh đó, kinh phí duy trì phường rối hạn chế, khiến cho công tác bảo tồn và phát huy chưa được như mong muốn.

Theo đại diện phường rối cổ truyền làng Yên (xã Tây Phương), hiện nay việc đưa yếu tố đương đại vào nghệ thuật múa rối tại địa phương chưa được thực hiện do nhiều nguyên nhân. Nguồn kinh phí để bảo tồn và phát triển nghệ thuật múa rối hiện nay chủ yếu từ nguồn Nhà nước, cấp theo quy định. Hoạt động biểu diễn để thu lợi nhuận tại địa phương gần như không có. Công tác đào tạo nguồn nhân lực cho việc phát huy nghệ thuật múa rối cũng gặp khó khăn.

Thẳng thắn nhìn nhận những thách thức, NSND Hoàng Tuấn – nguyên Giám đốc Nhà hát Múa rối Thăng Long cho biết: “Trước kia Hà Nội có hơn 20 phường rối, giờ chỉ còn vài phường, điều này cho thấy sự thất truyền của nghệ thuật truyền thống tại các làng quê. Bên cạnh đó, lực lượng nghiên cứu lý luận - phê bình các môn nghệ thuật truyền thống đang trong tình trạng báo động, hầu như Trường Đại học Sân khấu – Điện ảnh không còn đào tạo nữa.”

Cần xây dựng không gian văn hóa riêng

Tại hội thảo, nhiều ý kiến đóng góp và đề xuất giải pháp bảo tồn, phát huy di sản múa rối hiệu quả. Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội Lê Thị Ánh Mai cho rằng, đưa nghệ thuật múa rối vào đời sống không chỉ là khôi phục một loại hình truyền thống mà còn là xây dựng một không gian văn hóa sáng tạo - nơi nghệ thuật dân gian được tôn vinh và phát triển phù hợp với đời sống hiện đại.

Các nghệ sĩ chia sẻ tại tọa đàm. Ảnh: Hữu Phú.

“Điều quan trọng nhất là nâng cao tính chuyên nghiệp trong hoạt động của các đoàn, các nhóm nghệ thuật rối: Từ khâu tổ chức, dàn dựng, đào tạo nghệ sĩ đến chiến lược quảng bá, hợp tác với du lịch và giáo dục. Khi các đơn vị nghệ thuật có phương thức hoạt động rõ ràng, tự chủ và sáng tạo, múa rối sẽ có cơ hội thực sự trở lại mạnh mẽ trong đời sống cộng đồng,” bà Lê Thị Ánh Mai bày tỏ.

Đánh giá thực trạng bảo tồn và phát huy nghệ thuật múa rối, bà Mai cho rằng, dù nghệ thuật truyền thống đang gặp nhiều khó khăn nhưng cũng có những đơn vị làm tốt công tác bảo tồn. Điển hình là Nhà hát Múa rối Thăng Long - niềm tự hào của Thủ đô Hà Nội, đã chứng minh rằng khi nghệ thuật được tổ chức và quản lý bài bản, nó có thể vừa bảo tồn, vừa phát triển.

Năm 2023, Nhà hát Múa rối Thăng Long thực hiện hơn 1.600 suất diễn, phục vụ hàng trăm nghìn lượt khán giả, đạt doanh thu hơn 70 tỷ đồng. Trung bình mỗi ngày có 6 đến 8 suất diễn, với hơn một nghìn khán giả, trong đó phần lớn là du khách quốc tế.

NSND Trịnh Thúy Mùi nêu ý kiến. Ảnh: Hữu Phú.

Những con số ấy cho thấy, múa rối hoàn toàn có thể tồn tại và phát triển mạnh mẽ nếu được đầu tư đúng hướng, gắn kết giữa nghệ thuật và nhu cầu xã hội, giữa sáng tạo và du lịch văn hóa.

Đóng góp ý kiến tại tọa đàm, NSƯT Lê Văn Ngọ - nguyên Giám đốc Nhà hát Múa rối Thăng Long cho rằng, bảo tồn và phát triển rối nước không thể chỉ bảo tồn 17 trò cổ biểu diễn trong nhà hát, bởi rối nước có hàng trăm trò trong dân gian. “Bảo tồn nghệ thuật múa rối không phải chỉ bảo tồn các trò diễn cổ mà còn cần bảo tồn không gian biểu diễn rối tại các làng quê,” ông nói.

Còn theo NSND Trịnh Thúy Mùi – Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội VHNT Việt Nam, Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam, để bảo tồn và phát huy giá trị di sản của nghệ thuật múa rối cần phải đưa nghệ thuật này vào trong các nhà trường. Các phường rối, nhà hát múa rối cần tổ chức những buổi biểu diễn cho học sinh, bởi đó là cách để giữ nguồn khán giả của mình.

Một tiết mục biểu diễn rối nước. Ảnh: Hữu Phú.

NSND Hoàng Tuấn cũng cho rằng, để bảo tồn và phát huy nghệ thuật múa rối thì khâu đào tạo đóng vai trò quan trọng và cần phải đưa nghệ thuật rối vào trường học một cách khoa học, bài bản.

Có thể thấy, múa rối - đặc biệt là rối nước - không chỉ là một di sản văn hóa phi vật thể độc đáo của Việt Nam mà còn là nghệ thuật trình diễn góp phần làm phong phú kho tàng văn hóa của Hà Nội và cả nước. Múa rối nước cũng là một trong những loại hình di sản đóng góp quan trọng cho chiến lược phát triển công nghiệp văn hóa của Thủ đô. Tuy nhiên, để nghệ thuật múa rối thực sự sống trong đời sống, chúng ta cần một chiến lược đồng bộ và bền vững, vừa bảo tồn giá trị truyền thống, vừa khuyến khích sáng tạo, đồng thời tăng cường quảng bá quốc tế.

Nguồn: https://hanoimoi.vn/de-nghe-thuat-roi-phat-trien-trong-doi-song-duong-dai-722802.html