Dựng 'thành lũy' trước thiên tai: [Bài 5] Những công nghệ nổi bật

Các nghiên cứu về chỉnh trị sông, bảo vệ bờ biển, điều hành liên hồ chứa đã hỗ trợ đắc lực công tác phòng, chống thiên tai.

Theo TS Nguyễn Vũ Việt, nguyên Giám đốc Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam, biến đổi khí hậu - nước biển dâng cùng với việc khai thác ở thượng nguồn như xây hồ, đập, phá rừng, xây dựng các khu dân cư, thành phố ven sông, ven biển,... đã làm cho các vấn đề thiên tai như bão, lũ, sạt lở bờ, càng trở lên trầm trọng và khó lường hơn.

TS Nguyễn Vũ Việt - nguyên Giám đốc Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam, thông tin về những kết quả nổi bật trong nghiên cứu khoa học công nghệ trong lĩnh vực thủy lợi và phòng chống thiên tai.

Đứng trước thực tiễn đó, các nghiên cứu chỉnh trị, bảo vệ bờ sông, cửa sông, bờ biển, điều hành liên hồ chứa đảm bảo an toàn công trình đầu mối và vùng hạ du; ngập lụt bởi nước dâng do siêu bão và bão mạnh... đã được triển khai và đề xuất các giải pháp hữu ích, hỗ trợ công tác phòng, chống thiên tai.

Từ nghiên cứu đến đề xuất các cơ chế chính sách quản lý bền vững

TS Nguyễn Vũ Việt dẫn chứng một số kết quả nghiên cứu nổi bật, đầu tiền là ứng dụng mô hình vật lý, mô hình toán vào nghiên cứu quy luật diễn biến lòng dẫn, dự báo xói lở, bồi lắng bờ sông, bờ biển và đề xuất các giải pháp chỉnh trị cho nhiều khu vực xói lở trọng điểm trên Hồng, sông Tiền, sông Hậu, sông Đồng Nai - Sài Gòn, Vu Gia - Thu Bồn…, các vùng cửa sông ven biển Hải Hậu - Nam Định, Thanh Hóa, Ninh Bình, Cửa Thuận An, cửa Định An góp phần bảo vệ bờ sông, bờ biển, các công trình phục vụ dân sinh, giao thông, thủy lợi, ổn định thoát lũ, khu neo đậu tàu, thuyền trú bão…

Đối với vùng Đồng bằng sông Cửu Long: Nhóm đề tài nghiên cứu sạt lở bờ biển ĐBSCL, các đề tài nghiên cứu cấp Quốc gia, cấp Bộ đã xác định được xu thế diễn biến xói lở đường bờ biển; tổng kết, đánh giá xác định ưu - nhược điểm, điều kiện áp dụng của các giải pháp công nghệ bảo vệ bờ biển hiện có; đề xuất định hướng các giải pháp công nghệ bảo vệ bờ cho từng phân đoạn; đề xuất cơ chế chính sách quản lý bền vững dải bờ biển ĐBSCL bảo đảm sinh kế cho người dân.

Hệ thống đê biển Tây có ý nghĩa hết sức quan trọng trong việc phòng chống, giảm nhẹ thiên tai, ngăn triều cường cho tỉnh Cà Mau. Ảnh: Kim Anh.

Nổi bật trong số đó là xây dựng một số mô hình trồng cây chắn sóng kết hợp sinh kế cho người dân để bảo vệ rừng ngập mặn; giải pháp công nghệ đê ngầm giảm sóng của cụm đề tài đã được địa phương áp dụng xây dựng công trình xử lý sạt lở khu vực Cồn Cống tại xã Phú Tân, huyện Tân Phú Đông, tỉnh Tiền Giang với tổng chiều dài gần 3.000m ngay trong thời gian thực hiện của đề tài. Cùng với đó là 2 mô hình ứng dụng đê trụ rỗng giảm sóng, bảo vệ bờ (thuộc đề tài KC09);...

Với Đồng bằng sông Hồng, các đề tài nghiên cứu tập trung vào các vấn đề đề xuất quy hoạch chỉnh trị, giải pháp đảm bảo ổn định lòng sông thoát lũ, xây dựng các giải pháp ứng phó với lũ khẩn cấp, lũ cực lớn do vỡ đập trên hệ thống sông Hồng - sông Thái Bình, có đánh giá biến đổi lòng dẫn ảnh hưởng đến hiệu quả khai thác các công trình thủy lợi, ảnh hưởng của khai thác cát, dự báo, cảnh báo ảnh hưởng của xâm nhập mặn phục vụ điều hành lấy nước, quản lý hệ thống công trình thủy lợi, sử dụng hợp lý hiệu quả bãi sông nâng cao hiệu quả phòng chống lũ cho sông Hồng và sông Thái Bình.

TS Nguyễn Vũ Việt đánh giá, sản phẩm và kết quả nghiên cứu đã phục vụ các dịch vụ công ích của Nhà nước trong lĩnh vực nghiên cứu phòng tránh giảm nhẹ thiên tai, gián tiếp đảm bảo hoạt động ổn định và vận hành của các hệ thống thủy lợi cấp nước cho sản xuất nông nghiệp và phát triển kinh tế - xã hội trên phạm vi vùng rộng lớn của đồng bằng Bắc Bộ.

Hỗ trợ ra quyết định điều tiết lũ trên các hệ thống sông lớn

Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam cũng là đơn vị chủ chốt trong tính toán điều tiết liên hồ chứa, điều hành lũ trên các hệ thống sông Hồng, sông Hương, sông Vụ Gia, Thu Bồn, hỗ trợ Ban Chỉ đạo phòng chống thiên tai Trung ương ra quyết định ứng phó để đảm bảo an toàn công trình đầu mối và các vùng hạ du.

Cùng với đó, các kết quả nghiên cứu, tính toán đánh giá, dự báo biến động nguồn nước và đề xuất các giải pháp phục vụ khai thác và bảo vệ hiệu quả tài nguyên nước và môi trường, không ngừng cập nhật, hoàn thiện bổ sung, ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ của thế giới để nâng cao độ chính xác của các tính toán, dự báo. Các kết quả nghiên cứu về vấn đề này đã được chuyển giao áp dụng vào thực tiễn sản xuất, được Bộ NN-PTNT trước đây và nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường  và các địa phương đánh giá cao.

ĐBSCL đứng trước nhiều thách thức về an ninh nguồn nước trong tương lai.

Điển hình là công nghệ tính toán dự báo biến động nguồn nước sông Mekong ứng với các kịch bản sử dụng nước của các quốc gia thượng nguồn, có xem xét tới các kịch bản biến đổi khí hậu - nước biển dâng. Công nghệ dự báo và giám sát xâm nhập mặn đã được nghiên cứu và triển khai ứng dụng tại vùng Đồng bằng sông Hồng và Đồng bằng sông Cửu Long đạt kết quả tốt.

Các nghiên cứu về an toàn đập cũng được Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam chú trọng trong nhiều năm và ngày càng hoàn thiện và toàn diện từ công cụ tính toán dòng chảy đến hồ, nghiên cứu chế tạo thiết bị quan trắc trên lòng hồ và trên công trình đầu mối (thiết bị đo mưa, dòng chảy, rada xác định ẩn họa trong thân đập,...), các công nghệ nâng cấp, sửa chữa công trình đầu mối như công nghệ tràn piano, công nghệ cọc xi măng đất chống thấm, xử lý thân và nền đập đất, công nghệ vật liệu tổng hợp cường độ cao (tấm sợi thủy tinh và các bon) gia cường các cống dưới đê đập,... Những công nghệ này đã được triển khai rộng rãi trong dự án WB8 về an toàn đập do Ngân hàng Thế giới tài trợ.

Các giải pháp phi công trình để giảm thiểu tác động từ sóng biển cũng được Viện đặc biệt quan tâm, trong đó có công nghệ trồng cây chắn sóng. Với một số ưu điểm cải tiến như: có thể trồng cây chắn sóng tại các bãi triều không thể trồng cây bằng biện pháp lâm nghiệp thông thường; bãi có dinh dưỡng kém, thể nền yếu, sóng lớn; chi phí trồng cây chắn sóng rẻ hơn nhiều so với biện pháp gia cố hoặc xây mới đê. Kết quả nghiên cứu các loại cây chắn sóng ven biển đã được ứng dụng vào khôi phục và trồng rừng ngập mặn bảo vệ cho các đoạn đê biển các tỉnh Thanh Hóa, Ninh Bình, Nam Định, Quảng Ninh, Hà Tĩnh, Quảng Trị, Trà Vinh, Sóc Trăng và hiện đang tiến hành triển khai trồng tại Cà Mau, Bạc Liêu và Kiên Giang...

Những thách thức mới đặt ra các nhiệm vụ lớn cho nghiên cứu khoa học

Theo TS Nguyễn Vũ Việt, những thách thức mới hiện nay đặt ra nhiều nhiệm vụ lớn cho khoa học công nghệ thủy lợi, phòng chống thiên tai trong thời gian tới, mà các cơ quan nghiên cứu khoa học công nghệ của ngành sẽ phải đi đầu nghiên cứu phát triển các công cụ tiên tiến trong tính toán, dự báo nguồn nước, hạn hán, xâm nhập mặn phục vụ quy hoạch phát triển sản xuất và các ngành kinh tế khác, trong đó chú trọng vào các vùng trong điểm như ĐBSCL, Duyên hải miền Trung, Đồng bằng sông Hồng;

Nghiên cứu ứng dụng, tích hợp các công nghệ tiên tiến nhằm cảnh báo, dự báo, nâng cao mức đảm bảo an toàn phòng chống thiên tai lũ, lụt, hạn hán, bão, bão lớn, siêu bão, sạt lở bờ sông, bờ biển, lũ quét, sạt lở đất, an toàn hồ đập trong điều kiện biến đổi khí hậu và nước biển dâng;

Đặc biệt, các định hướng các nhiệm vụ khoa học công nghệ cần có trọng tâm nhằm hướng tới làm chủ các vấn đề khoa học thủy lợi và phòng chống thiên tai tại các lưu vực sông lớn để đảm bảo và khẳng định vai trò của khoa học công nghệ trong việc tham mưu, tư vấn hàng đầu cho Bộ về các vấn đề thủy lợi và phòng chống thiên tai.

Đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ 4.0, trong đó tập trung vào đẩy mạnh việc nghiên cứu tích hợp các công cụ, hệ thống, thiết bị tạo ra những sản phẩm hoàn chỉnh, đồng bộ (kết nối dữ liệu không gian, mặt đất, các phầm mềm chuyên dụng), sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) nâng cao độ chính xác của các dự báo, cảnh báo thiên tai. Bổ sung và từng bước hoàn thiện cơ sở dữ liệu lớn. Từng bước xây dựng cơ sở dữ liệu dùng chung kết quả nghiên cứu, chuyển giao khoa học công nghệ.

Nhân kỷ niệm 80 năm Ngày Nông nghiệp và Môi trường và Đại hội Thi đua yêu nước lần thứ I, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức chuỗi sự kiện kéo dài từ tháng 7 đến tháng 12/2025. Trong đó, trọng tâm là lễ Kỷ niệm 80 năm ngành Nông nghiệp và Môi trường và Đại hội Thi đua yêu nước lần thứ I, tổ chức sáng 12/11/2025 tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia (Hà Nội) với hơn 1.200 đại biểu tham dự. Báo Nông nghiệp và Môi trường sẽ truyền hình trực tiếp sự kiện này.

Nguồn: https://nongnghiepmoitruong.vn/dung-thanh-luy-truoc-thien-tai-bai-5-nhung-cong-nghe-noi-bat-d783360.html