GS.TS. Phan Lương Cầm: Một cuộc đời xuất sắc mà thầm lặng

Ngày 9/4/2025, GS.TS. Phan Lương Cầm, phu nhân cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt, đã từ trần tại Hà Nội, hưởng thọ 82 tuổi. Bà là nữ giáo sư, tiến sĩ đầu tiên của Trường Đại học Bách khoa Hà Nội, nhà khoa học tiên phong trong lĩnh vực điện hóa – ăn mòn kim loại, và là người bạn đời của một trong những vị Thủ tướng được nhân dân yêu mến nhất.

Bà ra đi sau một hành trình cống hiến bền bỉ cho khoa học, giáo dục và sự nghiệp vì sự tiến bộ của phụ nữ Việt Nam. Cuộc đời của bà là minh chứng sinh động cho trí tuệ, nghị lực và đức hạnh của người nữ trí thức Việt trong thế kỷ XX-XXI.

GS.TS. Phan Lương Cầm, phu nhân cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt, đã từ trần tại Hà Nội, hưởng thọ 82 tuổi. Ảnh: Chính phủ.

Nữ giáo sư đầu tiên, người đặt nền móng cho một ngành học thiết yếu

GS.TS Phan Lương Cầm sinh năm 1943 tại Thừa Thiên Huế, trưởng thành giữa giai đoạn đất nước đầy biến động. Từ những năm đầu thập niên 1960, bà đã là sinh viên nổi bật trong lĩnh vực kỹ thuật – một lựa chọn hiếm hoi đối với nữ giới thời bấy giờ. Bà sớm bộc lộ niềm đam mê với lĩnh vực điện hóa, một nhánh khoa học vừa phức tạp về lý thuyết, vừa mang tính ứng dụng cao trong công nghiệp và kỹ thuật.

GS Phan Lương Cầm (thứ hai từ trái sang) tại Đại học Bách khoa Hà Nội năm 1982. Ảnh: Đại học Bách khoa HN.

Năm 1965, bà được giữ lại làm giảng viên tại Trường Đại học Bách khoa Hà Nội – một trong những cơ sở đào tạo kỹ sư hàng đầu miền Bắc. Năm 1968, giữa lúc cuộc kháng chiến chống Mỹ đang vào hồi cam go, bà được Nhà nước cử đi làm nghiên cứu sinh tại Liên Xô. Đây là bước ngoặt lớn, giúp bà tiếp cận nền khoa học tiên tiến, đặt nền móng cho những đóng góp sau này.

Sau khi bảo vệ thành công luận án tiến sĩ chuyên ngành Điện hóa – Ăn mòn kim loại, bà trở về nước đầu năm 1973 và tiếp tục giảng dạy, nghiên cứu tại Trường Đại học Bách khoa Hà Nội cho đến khi nghỉ hưu.

Bà Phan Lương Cầm trở thành nữ giáo sư đầu tiên của Trường Đại học Bách khoa Hà Nội – một cột mốc có tính biểu tượng cho sự hiện diện và thăng tiến của phụ nữ trong lĩnh vực khoa học kỹ thuật.

Từ những năm 80, bà là người đầu tiên ở Việt Nam kiên trì nghiên cứu, giảng dạy và phát triển chuyên ngành ăn mòn và bảo vệ kim loại, lĩnh vực có ý nghĩa sống còn trong các ngành công nghiệp nặng, năng lượng, dầu khí, và xây dựng.

Năm 1996, bà thành lập Trung tâm Nghiên cứu Ăn mòn và Bảo vệ Kim loại, trực thuộc Trường Đại học Bách khoa Hà Nội, và giữ vai trò Giám đốc trong suốt hơn một thập kỷ. Tại đây, bà đào tạo hàng trăm kỹ sư, nhà nghiên cứu trẻ, đồng thời triển khai các dự án thực tiễn có tính ứng dụng cao.

Trong nhiệm kỳ 1999–2001, bà giữ chức Chủ tịch Hiệp hội Vật liệu và Ăn mòn khu vực châu Á – Thái Bình Dương – một dấu mốc cho thấy tầm vóc khu vực của nhà khoa học nữ người Việt Nam.

Nhà khoa học nhân văn, nhà giáo đầy tâm huyết

Không chỉ là một trí thức bền bỉ, bà còn là một người thầy tận tâm và sâu sắc. Trong nhiều bài phỏng vấn, hội thảo và trò chuyện cùng sinh viên, bà luôn nhấn mạnh đến đạo đức trong nghiên cứu khoa học và tinh thần cống hiến.

Năm 1995, bà được trao Giải thưởng Kovalevskaia, một trong những giải thưởng uy tín nhất dành cho nữ trí thức Việt Nam. Bà cũng nhiều lần nhận Huân chương Lao động và các bằng khen của Nhà nước vì những đóng góp cho khoa học, giáo dục, và công tác vì sự tiến bộ của phụ nữ.

Trong mắt đồng nghiệp, học trò, bà là người nghiêm túc, kỷ luật trong nghiên cứu nhưng đầy cảm thông với người học; là người phụ nữ vừa đĩnh đạc trong chuyên môn, vừa dịu dàng trong đối nhân xử thế.

Nhiều thế hệ học trò của bà chia sẻ, do GS Cầm luôn đòi hỏi sự hoàn hảo, chỉn chu nên các thế hệ sinh viên cũng được học hỏi rất nhiều, tiếp nối, giữ được đức tính này của bà.

“Thế hệ học trò chúng tôi vô cùng ngưỡng mộ và biết ơn vì cô đã truyền thụ kiến thức, kỹ năng, thậm chí kỷ luật làm việc”, PGS.TS Bích Thủy, Trưởng nhóm chuyên môn Điện hóa và Tích trữ, Chuyển đổi năng lượng (Khoa Kỹ thuật hóa học, Đại học Bách khoa Hà Nội), học trò cũ của GS Cầm chia sẻ.

GS.TS. Phan Lương Cầm chọn cho mình một lối sống lặng lẽ, không xuất hiện nhiều trên truyền thông, bà chuyên tâm, giữ phẩm giá của người làm nghề tri thức. Trong giới khoa học và giáo dục, tên bà là biểu tượng của sự chuẩn mực, tận hiến và kiên trì. Sự ra đi của bà để lại niềm tiếc thương sâu sắc không chỉ trong giới khoa học, mà còn trong lòng những người từng học với bà, làm việc với bà, và biết đến bà như một tấm gương sống giản dị, trí tuệ và nhân hậu.

Có những người không cần nói nhiều, nhưng đời họ đã nói thay họ, GS.TS. Phan Lương Cầm là một người như thế.

Nhà khoa học nữ say mê, tâm huyết và nghiêm túc

Trò chuyện với Tri thức và Cuộc sống, PGS.TS Bùi Thị An, Phó Chủ tịch Hội Khoa học - Kỹ thuật Ăn mòn và Bảo vệ Kim loại Việt Nam bày tỏ sự tiếc thương và đau buồn trước sự ra đi của GS.TS Phan Lương Cầm.

PGS.TS Bùi Thị An cho biết, ấn tượng sâu sắc nhất của bà về cố GS.TS Phan Lương Cầm là hình ảnh một nhà khoa học nữ với niềm say mê, đam mê lớn và tinh thần làm việc khoa học nghiêm túc, hết lòng với chuyên môn.

"GS.TS Phan Lương Cầm trong lĩnh vực điện hóa và bảo vệ kim loại. Bà không chỉ có nhiều thành tựu trong nghiên cứu mà còn đóng góp lớn cho công tác đào tạo và đưa các kết quả nghiên cứu vào ứng dụng thực tiễn.

Đặc biệt, GS.TS Phan Lương Cầm là một trong những người đặt nền móng, sáng lập Hội Khoa học Kỹ thuật Ăn mòn và Bảo vệ Kim loại Việt Nam. Với vai trò Chủ tịch Hội trong hai nhiệm kỳ liên tiếp, bà đã có những cống hiến không mệt mỏi, góp phần quan trọng nâng cao vị thế của Hội trong cộng đồng khoa học không chỉ ở Việt Nam mà còn cả trong khu vực và quốc tế", PGS.TS Bùi Thị An nhấn mạnh.

Nguồn: https://khoahocdoisong.vn/gsts-phan-luong-cam-mot-cuoc-doi-xuat-sac-ma-tham-lang-post267858.html