Phát triển du lịch Sa Pa: Gắn liền với trải nghiệm văn hóa bản địa

Với lợi thế về cảnh quan núi non hùng vĩ và kho tàng văn hóa quý giá, Khu Du lịch Quốc gia Sa Pa đang tích cực xây dựng thương hiệu dựa trên sự khác biệt cốt lõi: trải nghiệm văn hóa đích thực.

Tiềm năng vượt trội: Nền tảng "Di sản sống"

Khu Du lịch Quốc gia Sa Pa là một trong những địa danh du lịch nổi tiếng với trên 120 năm hình thành và phát triển. Khu du lịch này được Thủ tướng Chính phủ ký quyết định công nhận theo Quyết định số 1927/QĐ-TTg ngày 01/12/2017. Phạm vi của Khu Du lịch Quốc gia Sa Pa bao gồm toàn bộ đơn vị hành chính thuộc huyện/thị xã Sa Pa (trước đây), và có kết nối với huyện Bát Xát (cũ) của tỉnh Lào Cai.

Khu Du lịch Quốc gia Sa Pa sở hữu nền tảng tài nguyên vượt trội, là cơ sở vững chắc cho định hướng phát triển du lịch gắn liền với trải nghiệm sâu sắc. Sa Pa không chỉ nổi tiếng bởi vẻ đẹp thiên nhiên mà còn bởi một nền tảng văn hóa và sinh thái độc đáo.

Nằm ở độ cao trung bình từ 1.200 - 1.800m, Khu Du lịch Quốc gia Sa Pa có khí hậu trong lành, mát mẻ mang sắc thái Châu Âu, hội tụ bốn mùa trong một ngày. Đây là điểm nghỉ dưỡng lý tưởng vào mùa hè và là nơi khám phá tuyết độc đáo vào mùa đông. Cảnh quan Sa Pa đặc trưng với 4 di tích danh thắng cấp quốc gia (Hang động Tả Phìn, Núi Hàm Rồng, Ruộng bậc thang và Khu chạm khắc đá cổ). Đặc biệt, Vườn Quốc gia Hoàng Liên là một trong 4 Vườn Di sản ASEAN đầu tiên được công nhận tại Việt Nam, mang lại giá trị sinh thái và là bối cảnh lý tưởng cho các hoạt động khám phá.

Khu Du lịch Quốc gia Sa Pa sở hữu nền tảng tài nguyên vượt trội, là cơ sở vững chắc cho định hướng phát triển du lịch gắn liền với trải nghiệm sâu sắc.

Tuy nhiên, chính kho tàng văn hóa đa sắc màu của sáu tộc người (Mông, Dao, Tày, Kinh, Giáy, Xa Phó) sinh sống qua nhiều thế hệ mới là yếu tố tạo nên sự khác biệt cốt lõi, biến Sa Pa thành một "di sản sống" đầy sức hấp dẫn.

Trên thực tế, việc gắn kết du lịch với văn hóa là xu hướng chiến lược toàn cầu. Nhu cầu của du khách hiện đại hướng tới các giá trị trải nghiệm văn hóa đích thực. Khu Du lịch Quốc gia Sa Pa có đủ điều kiện để trở thành trung tâm du lịch vùng núi mang đậm bản sắc văn hóa.

• Sa Pa lọt top điểm đến vùng núi và thị trấn nhỏ hàng đầu châu ÁĐọc ngay

Trong bối cảnh đó, PGS. TS. Phạm Trung Lương, Nguyên Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu Phát triển Du lịch, đã phân tích sâu sắc về giá trị mà các tài nguyên đặc thù của vùng núi có thể mang lại: "Những giá trị tài nguyên du lịch tự nhiên, đặc biệt là khí hậu và cảnh quan và văn hóa mang tính đặc thù vùng núi là những tiềm năng rất lớn để phát triển du lịch núi trở thành ngành kinh tế quan trọng, là đầu ra bền vững cho nông sản và góp phần tạo ra nhiều việc làm cho cộng đồng miền núi vốn còn nhiều khó khăn."

ThS. Hoàng Thị Vượng – Chủ nhiệm HTX Văn hóa Kết nối Cộng đồng (CCC Co.op) khẳng định: "Khu du lịch Quốc gia Sa Pa, với lợi thế thiên nhiên - văn hóa hiếm có, là trường hợp điển hình để minh chứng cho khả năng kết hợp hài hòa giữa nghỉ dưỡng núi cao và trải nghiệm văn hóa dân tộc, từ đó mang lại giá trị gia tăng cho du lịch và sinh kế bền vững cho cộng đồng địa phương."

Mô hình triển khai: Cộng đồng là chủ thể của trải nghiệm đích thực

Để phát huy tiềm năng này, Sa Pa đã chuyển đổi mạnh mẽ, tập trung vào phát triển du lịch trải nghiệm và lấy cộng đồng làm chủ thể thông qua mô hình Hợp tác xã (HTX) Du lịch.

Sự chuyển đổi thể hiện rõ ở việc hình thành các điểm du lịch cộng đồng trọng tâm: Tả Van (Giáy), Tả Phìn (Dao đỏ), Mường Hoa (Mông), Bản Hồ (Tày), và thôn Nậm Sang (Xa Phó). Tại đây, du khách được mời trở thành một phần của đời sống địa phương và có cơ hội tham gia vào các tour trải nghiệm sâu sắc như "Một ngày làm cô dâu người Mông" hay khám phá làng nghề truyền thống. Các sản phẩm này không chỉ là dịch vụ đơn thuần mà là sự chia sẻ văn hóa đích thực.

Kho tàng văn hóa đa sắc màu của sáu tộc người (Mông, Dao, Tày, Kinh, Giáy, Xa Phó) sinh sống qua nhiều thế hệ biến Sa Pa thành một "di sản sống" đầy sức hấp dẫn.

Đồng thời, vai trò của HTX du lịch là thiết yếu trong việc đảm bảo tính xác thực và bền vững của trải nghiệm. HTX giúp người dân quản lý homestay theo tiêu chuẩn, chuẩn hóa quy trình dịch vụ và khuyến khích mô hình "1 hộ gia đình - 2 sinh kế" (nông nghiệp & du lịch). Chính nhờ HTX, các tri thức bản địa, lễ hội (Lễ Gầu Tào, Tết Nhảy) được tổ chức có quy mô, biến văn hóa thành sản phẩm kinh tế được kiểm soát chất lượng.

Về lưu trú và sinh hoạt, du khách sẽ nghỉ tại các homestay do chính hộ dân bản địa quản lý, sinh hoạt cùng người dân bản và tham gia công việc hàng ngày của dân tộc. Du khách cũng sẽ được tham gia trải nghiệm nhập vai. Các tour này đều được thiết kế để du khách thực tế tham gia vào đời sống văn hóa, kết hợp trekking, khám phá cảnh quan ruộng bậc thang và tìm hiểu tri thức bản địa về thảo dược, canh tác. Về di sản thủ công và ẩm thực, du khách có thể tham quan làng nghề truyền thống (dệt thổ cẩm, đan lát, chạm bạc) và thưởng thức các món ăn đặc trưng như thắng cố, thịt lợn cắp nách...

Du khách có thể tham quan làng nghề truyền thống.

Đặc biệt, các "Món ăn bài thuốc" (Địa Nhặn) của người Dao đỏ là một di sản quý, đang được nghiên cứu để đưa vào thực đơn chính thức. Ngoài ra, các hoạt động giao lưu dân tộc và lễ hội truyền thống như Lễ Gầu Tào (Mông), lễ cấp sắc (Dao đỏ), và lễ hội xòe (Tày) đã trở thành những sự kiện thu hút khách du lịch. Bên cạnh đó, Sa Pa bắt đầu đưa vào các vở diễn thực cảnh như "Sa Pa lặng lẽ yêu - The Mong Show" để tạo điểm nhấn mới cho du khách trải nghiệm.

Một trong những điển hình tiêu biểu cho nỗ lực chuyên nghiệp hóa này là HTX Văn hóa Kết nối Cộng đồng (Community Culture Connect Cooperative - CCC Co.op). Mô hình này tập trung vào việc liên kết, hỗ trợ các thành viên người dân tộc thiểu số trong việc cung cấp dịch vụ du lịch một cách chuyên nghiệp và có kiểm soát.

HTX đã giúp các hộ gia đình: Chuẩn hóa chất lượng dịch vụ (như homestay, ẩm thực...). Ứng dụng công nghệ số (sử dụng mã QR, quảng bá trên các nền tảng mạng xã hội...) để tiếp cận thị trường rộng hơn. Bảo tồn và khai thác nghề truyền thống (dệt thổ cẩm, nhuộm chàm...) một cách hiệu quả, tạo đầu ra ổn định cho sản phẩm thủ công...

Bên cạnh đó, không thể không nhắc đến HTX Du lịch Cộng đồng Tả Phìn. Mô hình này là một minh chứng rõ ràng cho chiến lược phát triển bền vững khi kết hợp hài hòa giữa canh tác truyền thống và du lịch trải nghiệm. HTX không chỉ tổ chức các tour trekking và cung cấp dịch vụ ăn nghỉ chất lượng, mà còn đảm nhận trách nhiệm bảo tồn phương thức canh tác trên những thửa ruộng bậc thang. Mô hình này đã thành công trong việc biến di sản văn hóa phi vật thể của người dân tộc thiểu số thành một sản phẩm du lịch độc đáo, giúp du khách hiểu sâu sắc hơn về vòng đời nông nghiệp và tạo nguồn thu nhập ổn định cho thành viên.

Nhờ sự liên kết này, tri thức bản địa và các giá trị văn hóa không chỉ được bảo tồn mà còn tạo ra sinh kế bền vững và nâng cao vị thế của người dân trong chuỗi cung ứng du lịch.

Tại Sapa cũng bắt đầu đưa vào các vở diễn thực cảnh để tạo điểm nhấn mới cho du khách trải nghiệm.

Thách thức và định hướng phát triển bền vững

Mặc dù có những bước tiến quan trọng, Sa Pa vẫn đối mặt với những thách thức đe dọa sự xác thực của trải nghiệm văn hóa.

Vấn đề lớn nhất là nguy cơ thương mại hóa quá mức. ThS. Nguyễn Thị Phương Lan (Viện Văn hoá, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam) chỉ ra: "Khi du lịch vùng núi phát triển mạnh, nhu cầu thị trường thường hướng tới những trải nghiệm "đặc sản văn hóa". Điều này dẫn đến tình trạng một số cộng đồng có xu hướng thương mại hóa quá mức các giá trị văn hóa truyền thống.

Nhiều lễ hội, phong tục, điệu múa, làn điệu dân ca bị "sân khấu hóa" để phục vụ khách du lịch. Ví dụ, không ít nơi tổ chức trình diễn múa xòe, múa khèn hay lễ hội Gầu Tào theo lịch phục vụ khách, chứ không theo nhịp điệu văn hóa bản địa. Điều này khiến bản sắc bị biến dạng, làm mất đi tính thiêng liêng vốn có. Lâu dần, chính cộng đồng cũng quên đi ý nghĩa nguyên gốc của các di sản, chỉ còn nhớ phiên bản "phục vụ du lịch"."

Tình trạng xây dựng tự phát, bê tông hóa và quy hoạch lỏng lẻo đang phá vỡ cảnh quan, làm giảm giá trị của trải nghiệm của du khách.

Bên cạnh đó, thách thức về quy hoạch và quản lý vẫn tồn tại. Nhiều cơ sở lưu trú cao cấp chưa gắn kết văn hóa bản địa một cách hệ thống, sản phẩm trải nghiệm còn sơ khai. Đáng lo ngại hơn, tình trạng xây dựng tự phát, bê tông hóa và quy hoạch lỏng lẻo đang phá vỡ cảnh quan, làm giảm giá trị của trải nghiệm đích thực.

PGS. TS Phạm Hồng Long (Khoa Du lịch, Trường ĐH KHXH&NV, ĐHQGHN) phân tích: "Sức hấp dẫn của Sa Pa, sau khi đường cao tốc Hà Nội - Lào Cai và hệ thống cáp treo Fansipan hoàn thành, đã mở ra một kỷ nguyên tăng trưởng bùng nổ. Sự thành công ban đầu của mô hình du lịch cộng đồng (homestay) đã nhanh chóng thu hút làn sóng đầu tư ồ ạt vào các khách sạn và khu nghỉ dưỡng quy mô lớn."

Phát triển du lịch Sa Pa gắn liền với trải nghiệm văn hóa đích thực là con đường tối ưu để phát triển bền vững.

Ông nhấn mạnh ba thách thức cốt lõi: Thứ nhất, về kinh tế, lợi nhuận phân bổ không đồng đều, với phần lớn rơi vào tay các nhà đầu tư từ bên ngoài, trong khi người dân địa phương chủ yếu tham gia vào các hoạt động kinh tế bấp bênh như bán hàng rong; Thứ hai, về môi trường, Sa Pa đối mặt với tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng do rác thải, nước thải không được xử lý, cùng với nạn phá rừng và sạt lở đất do xây dựng tràn lan; Thứ ba, sự thương mại hóa quá mức đã làm nảy sinh hiện tượng "dàn dựng văn hóa, thương mại hóa văn hóa", khiến phong tục truyền thống bị biến đổi để phục vụ du khách, dẫn đến xói mòn bản sắc văn hóa đích thực.

Văn hóa là cam kết phát triển bền vững

Do đó, để đảm bảo tính xác thực và bền vững, Sa Pa cần tập trung vào các giải pháp chiến lược sau:

Thứ nhất, tăng cường quản lý xây dựng, hạn chế triệt để bê tông hóa và khuyến khích kiến trúc xanh, sử dụng vật liệu bản địa. Thứ hai, chính thức định vị Sa Pa là "Thủ phủ trải nghiệm văn hóa đích thực Đông Nam Á". Đồng thời, liên kết vùng với Mù Cang Chải, Hà Giang để tạo chuỗi sản phẩm Tây Bắc giàu tính trải nghiệm. Cuối cùng, cần tiếp tục đầu tư vào HTX Du lịch và đào tạo chuyên sâu cho người dân bản địa để nâng cao chất lượng dịch vụ và bảo tồn tri thức bản địa một cách chuyên nghiệp.

Phát triển du lịch Sa Pa gắn liền với trải nghiệm văn hóa đích thực là con đường tối ưu để phát triển bền vững. Đó là cam kết tập thể, trong đó, cộng đồng là chủ thể và là người hưởng lợi trực tiếp từ sự bảo tồn di sản của chính mình./.

Nguồn: https://bvhttdl.gov.vn/phat-trien-du-lich-sa-pa-gan-lien-voi-trai-nghiem-van-hoa-ban-dia-20251110230911044.htm