Tăng trưởng dựa trên năng lực thay vì ưu đãi

Việc công bố Tuyên bố chung Việt Nam và Hoa Kỳ về Khuôn khổ Hiệp định thương mại đối ứng, công bằng và cân bằng không chỉ là một điều chỉnh thuế quan, nó định dạng lại “luật chơi” song phương. Khi “đối ứng” được hiểu đúng là cùng nâng chuẩn - chứ không chỉ đổi nhượng thuế - Việt Nam có thể biến năm 2025 thành mốc chuyển dịch từ tăng trưởng dựa vào ưu đãi sang tăng trưởng dựa trên năng lực.

Nền tảng vĩ mô đủ để tận dụng “cửa sổ đối ứng”

Ngày 26/10/2025, Việt Nam và Hoa Kỳ đã đồng ý công bố Tuyên bố chung Việt Nam và Hoa Kỳ về Khuôn khổ Hiệp định thương mại đối ứng, công bằng và cân bằng (Tuyên bố chung) nhân dịp Tổng thống Donald Trump và Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính tham dự Hội nghị Cấp cao ASEAN tại Kuala Lumpur, Malaysia. Nòng cốt là việc Hoa Kỳ hạ mức “thuế đối ứng” với hàng có xuất xứ Việt Nam về 20% (từ 46%) theo sắc lệnh của Tổng thống Hoa Kỳ.

Nhìn vào bức tranh kinh tế Việt Nam, có thể thấy nền tảng vĩ mô đã đủ độ để tận dụng “cửa sổ đối ứng”.

Kinh tế Việt Nam tăng tốc trong quý III/2025 (tăng trưởng 8,23% so cùng kỳ), kéo nhịp 9 tháng đạt 7,85% - thuộc nhóm cao trong 11 năm. Lạm phát duy trì vùng 3,27 - 3,38% trong 9 tháng, cho phép chính sách tiền tệ - tài khóa phối hợp hỗ trợ tăng trưởng mà vẫn giữ ổn định giá. Xuất khẩu cả nước 9 tháng ước 348,7 tỷ USD (tăng 16%); riêng xuất khẩu sang Hoa Kỳ đạt 112,8 tỷ USD đã tiếp tục củng cố vị thế thị trường số 1 của Việt Nam. Những con số này cho thấy “đầu kéo” bên ngoài phục hồi trong khi cân đối vĩ mô trong nước giữ được dư địa.

Hoạt động xuất khẩu hàng hóa trên cụm cảng Cái Mép - Thị Vải Ảnh: Hồng Đạt

Về sản xuất, chỉ số công nghiệp (IIP) tăng mạnh so với cùng kỳ từ đầu năm; bán lẻ 9 tháng tăng khoảng 11% phản ánh cầu nội địa đồng pha với xuất khẩu. Dù có điều chỉnh ngắn hạn ở một số nhóm hàng sau khi Mỹ áp mức 20% từ 7 - 8.2025, bức tranh quý III vẫn cho thấy khu vực công nghiệp - xuất khẩu “vượt sóng” nhờ điện tử, hóa chất, nông sản chế biến.

Việc hạ thuế đối ứng xuống 20% về bản chất là thiết lập “trần rủi ro” mới, thay vì để doanh nghiệp đối diện mức 46% từng nêu trước đó. Đồng thời, Hoa Kỳ để ngỏ khả năng áp thuế suất 0% cho một số danh mục “đối tác tương đồng” nếu đáp ứng tiêu chí, tạo động lực để Việt Nam cải thiện rào cản phi thuế và mức độ mở cửa trong từng ngành. Đây là “đối ứng hai chiều”: hưởng lợi gắn với điều kiện tuân thủ, không phải ưu đãi vô thời hạn.

Có hai điểm cần lưu ý: Hoa Kỳ đồng thời siết 40% với hàng trung chuyển - tín hiệu kiểm soát chặt quy tắc xuất xứ; thương mại Hoa Kỳ có chu kỳ chính trị - rủi ro điều chỉnh theo bối cảnh bầu cử và điều tra phòng vệ thương mại là hiện hữu. Vì vậy, doanh nghiệp Việt chỉ chuyển “cửa sổ cơ hội” thành “lợi thế bền” nếu đầu tư nghiêm túc vào truy xuất nguồn gốc, lao động, môi trường, bảo hộ sở hữu trí tuệ và dữ liệu tuân thủ.

Với mục tiêu tăng trưởng cả năm cao (8,3 - 8,5%), thuế đối ứng 20% có thể được xem là van điều tiết giúp khóa bớt biến động thuế quan, tăng tính dự báo đơn hàng quý IV; kéo vốn và đơn hàng “có điều kiện” vào các ngành đáp ứng tiêu chuẩn cao; thúc đẩy chuyển đổi từ gia công sang sản xuất, dịch vụ có hàm lượng công nghệ và dữ liệu.

Nhưng để “chốt điểm” 2025, cần bốn mũi chính sách đồng bộ.

Một là, gỡ rào cản phi thuế đồng bộ với chuẩn Hoa Kỳ/EU. Rà soát, đơn giản hóa kiểm tra chuyên ngành; mở rộng cơ chế thừa nhận lẫn nhau với kết quả đánh giá sự phù hợp; minh bạch quy trình cấp phép thiết bị y tế, dược phẩm và phương tiện đạt tiêu chuẩn Hoa Kỳ như Tuyên bố chung đã nêu. Làm nhanh khâu này giúp doanh nghiệp rút ngắn thời gian, chi phí thông quan.

Hai là, dữ liệu và thương mại số - hành lang “chứng minh tuân thủ”. Thiết lập Cổng dữ liệu tuân thủ quốc gia cho thị trường Hoa Kỳ: thư viện quy tắc xuất xứ theo mã HS; mẫu báo cáo ESG - lao động; hướng dẫn truy xuất vùng nguyên liệu bằng mã QR/RFID; cảnh báo sớm điều tra phòng vệ thương mại. Đưa tiêu chuẩn bảo vệ dữ liệu, lưu trữ, chuyển dữ liệu xuyên biên giới… vào khung thương mại số tương thích cam kết.

Ba là, tài chính xuất khẩu “trúng đích” và phòng ngừa rủi ro, mở gói tín dụng ưu đãi gắn điều kiện đổi mới công nghệ - tự động hóa - ESG cho doanh nghiệp có hợp đồng xuất khẩu sang Hoa Kỳ; triển khai bảo hiểm tín dụng xuất khẩu và công cụ phái sinh tỷ giá/lãi suất, nhất là với doanh nghiệp hàng không, dệt may, gỗ.

Bốn là, liên kết FDI với doanh nghiệp nội địa để nâng tỷ lệ giá trị gia tăng tại Việt Nam; khuyến khích đồng sản xuất trong điện tử, dệt may, thiết bị hàng không; xây cụm công nghiệp phụ trợ gắn logistics lạnh. Mục tiêu nhằm tăng nội địa hóa, giảm phụ thuộc nguyên liệu nhập từ nước thứ ba, qua đó giảm rủi ro bị áp mức trung chuyển 40%.

Ba câu hỏi giám sát chính sách

Tại phiên thảo luận về kinh tế - xã hội lần này, Quốc hội cần đặt ba câu hỏi giám sát chính sách.

Một là, thực thi đến đâu? Cần có lộ trình và mốc thời gian rõ để các bộ ngành hoàn thiện quy định kỹ thuật (thừa nhận tiêu chuẩn, cấp phép nhanh, sở hữu trí tuệ, dữ liệu). Hai là, doanh nghiệp được hỗ trợ gì để đáp ứng điều kiện? Ba là, đo lường chất lượng tăng trưởng ra sao? Không chỉ kim ngạch, cần chỉ tiêu về biên lợi nhuận xuất khẩu, tỷ lệ đơn hàng dài hạn, tỷ lệ nội địa hóa, số vụ điều tra phòng vệ thương mại/thu hồi hàng, thời gian thông quan bình quân. Đây là đầu ra chính sách phản ánh năng lực hội nhập thật sự.

Tóm lại, thuế đối ứng 20% là “vé cất cánh”, không phải “bến đỗ an toàn”. Về đối ngoại, nó khẳng định niềm tin chiến lược và vai trò của Việt Nam trong tái cấu trúc chuỗi cung ứng khu vực. Về đối nội, nó thúc ép chúng ta nâng chuẩn thể chế, chuẩn hóa dữ liệu và chuẩn nghề nghiệp của doanh nghiệp. Khi “đối ứng” được hiểu đúng là cùng nâng chuẩn - chứ không chỉ đổi nhượng thuế - Việt Nam có thể biến năm 2025 thành mốc chuyển dịch từ tăng trưởng dựa vào ưu đãi sang tăng trưởng dựa trên năng lực.

Trong ngắn hạn, mục tiêu hoàn thành chỉ tiêu 2025 có cơ sở nếu chúng ta thông tuyến rào cản phi thuế, vận hành cổng dữ liệu tuân thủ, giải ngân nhanh đầu tư công cho logistics và năng lượng và giữ vững lạm phát vùng 3 - 4% để nuôi dưỡng cầu nội địa.

Trong trung hạn, ký và triển khai đầy đủ Hiệp định thương mại đối ứng sẽ là “đường băng” cho giai đoạn 2026 - 2030: xuất khẩu giá trị cao hơn, nội địa hóa sâu hơn và năng lực chống chịu chuỗi cung ứng tốt hơn.

Nguồn: https://daibieunhandan.vn/tang-truong-dua-tren-nang-luc-thay-vi-uu-dai-10393569.html