Xây dựng và hoàn thiện thể chế: Động lực phát triển nhanh và bền vững trong điều kiện mới

Trong những năm qua, Việt Nam đã có nhiều nỗ lực đổi mới và hoàn thiện hệ thống thể chế quản trị quốc gia. Hàng loạt thể chế mới được ban hành, nhiều thể chế cũ được sửa đổi, bổ sung nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển và phù hợp với thực tiễn. Những cải cách đó đã góp phần quan trọng vào tăng trưởng kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng, an ninh và nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước.

Tuy vậy, bối cảnh mới với nhiều biến động của kinh tế thế giới, sự chuyển dịch mạnh mẽ của khoa học công nghệ và yêu cầu phát triển bền vững đặt ra thách thức lớn đối với hệ thống thể chế hiện hành. Một số cơ chế đã bộc lộ hạn chế, thiếu đồng bộ, chưa tạo được đột phá để giải phóng tiềm năng và nguồn lực xã hội.

Nhằm đáp ứng nhu cầu cấp bách đó, Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) đã phê duyệt Chương trình khoa học xã hội và nhân văn cấp quốc gia mã số KX.05/21-30 theo Quyết định số 1030/QĐ-BKHCN ngày 20/6/2022. Chương trình tập trung vào mục tiêu xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc hoàn thiện hệ thống thể chế, bảo đảm tính dân chủ, đồng bộ, hiện đại và khả thi; qua đó tạo động lực phát triển nhanh và bền vững đất nước giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Nền tảng khoa học cho công cuộc đổi mới thể chế

Theo GS.TS. Hoàng Thế Liên, Chủ nhiệm Chương trình KX.05/21-30, chương trình hướng đến việc nghiên cứu sâu rộng những vấn đề lý luận cơ bản về thể chế, cấu trúc và các loại hình thể chế, cũng như mối quan hệ tương tác giữa các loại thể chế và giữa thể chế với phát triển. Đây là cơ sở khoa học quan trọng cho việc kiến tạo hệ thống thể chế phù hợp với bối cảnh mới, đáp ứng các yêu cầu của phát triển quốc gia trong dài hạn.

Một trọng tâm lớn của chương trình là nhận diện những yếu tố mới đang tác động mạnh mẽ đến hệ thống thể chế như chuyển đổi số, kinh tế tri thức, hội nhập quốc tế sâu rộng, thay đổi mô hình quản trị xã hội, yêu cầu dân chủ hóa và thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Những yếu tố này vừa tạo cơ hội, vừa đặt ra thách thức đối với mô hình thể chế truyền thống, đòi hỏi tư duy mới và giải pháp mới trong hoạch định chính sách.

Song song với đó, chương trình còn tổng kết, đánh giá toàn diện thực trạng hệ thống thể chế hiện hành; xác định những ưu điểm cũng như chỉ ra các bất cập, hạn chế, đặc biệt là các "điểm nghẽn" trong thiết kế và tổ chức thực hiện thể chế, những yếu tố đang cản trở sự phát triển của đất nước. Trên cơ sở đó, chương trình sẽ đề xuất các quan điểm, phương hướng và giải pháp đổi mới thể chế theo hướng kiến tạo phát triển, giải phóng mọi tiềm năng xã hội để thúc đẩy tăng trưởng nhanh và bền vững.

GS.TS. Hoàng Thế Liên, Chủ nhiệm Chương trình KX.05/21-30.

Làm rõ cơ chế "Đảng lãnh đạo - Nhà nước quản lý - Nhân dân làm chủ"

Một trong những nội dung trọng tâm được các chuyên gia nhấn mạnh là yêu cầu đổi mới, hoàn thiện cơ chế "Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ", một nguyên tắc xuyên suốt trong hệ thống chính trị Việt Nam.

GS.TS. Võ Khánh Vinh, nguyên Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam cho rằng, cần đánh giá đầy đủ, toàn diện và có hệ thống những nút thắt, hạn chế trong cơ chế này. Từ đó, xác định hệ quan điểm, mục tiêu, phương hướng, nhiệm vụ và giải pháp đổi mới, nhằm phát huy cao nhất vai trò lãnh đạo của Đảng, nâng cao hiệu lực quản lý của Nhà nước và bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân. Đây là cơ sở quan trọng để tạo động lực phát triển mạnh mẽ trong bối cảnh đất nước đang đứng trước yêu cầu hội nhập sâu rộng và cạnh tranh gay gắt trên nhiều lĩnh vực.

Theo TS. Hà Quang Trường, Viện Khoa học tổ chức Nhà nước, trong điều kiện mới, động lực phát triển quốc gia được xác định từ nhiều yếu tố: Đại đoàn kết toàn dân tộc, dân chủ xã hội chủ nghĩa, công bằng xã hội, phát triển nhân tố con người, giáo dục, khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Đây là những trụ cột then chốt, có khả năng thúc đẩy tăng trưởng nhanh và tạo ra nền tảng bền vững cho sự phát triển đất nước.

Ông Hà Quang Trường nhấn mạnh yêu cầu tiếp tục đổi mới thể chế chính trị, trong đó nâng cao năng lực lãnh đạo, cầm quyền và định hướng chiến lược của Đảng là nhân tố quyết định trong việc xây dựng và thực thi thể chế hiệu quả. Song song, cần đẩy mạnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, coi đây là nền tảng bảo đảm pháp luật được thực thi nghiêm minh và nhất quán.

Hoàn thiện thể chế phát triển nhanh và bền vững trong điều kiện mới.

Ở lĩnh vực kinh tế, việc hoàn thiện thể chế trong điều kiện mới là nhiệm vụ cấp thiết, nhất là mô hình quan hệ giữa Nhà nước - thị trường - xã hội theo nguyên tắc "Nhà nước mạnh, thị trường hiệu quả, xã hội năng động, sáng tạo". Mô hình này hướng đến sự cộng hưởng giữa ba chủ thể, tận dụng được vai trò của từng thành phần, đồng thời hạn chế những bất cập có thể phát sinh.

Chương trình cũng đặt trọng tâm vào hoàn thiện thể chế phát triển xã hội. Theo đó, cần xây dựng, bổ sung các cơ chế chính sách nhằm phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp và cộng đồng dân cư trong tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước và hoạt động tự chủ - tự quản theo pháp luật.

Một hướng nghiên cứu quan trọng là đánh giá thực trạng hiệu quả, tính nghiêm minh và sự nhất quán của việc thực hiện pháp luật. Các chuyên gia nhấn mạnh cần phân tích sâu các vấn đề liên quan đến phổ biến, giáo dục pháp luật; hoạt động thanh tra, kiểm tra; xử lý vi phạm hành chính; hoạt động tố tụng; thi hành án dân sự và hình sự. Trên cơ sở đó, chương trình sẽ nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế, so sánh và đề xuất bài học phù hợp cho Việt Nam.

Kết quả của Chương trình KX.05/21-30 sẽ là cơ sở quan trọng phục vụ công tác tư vấn, hoạch định đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước; góp phần hoàn thiện hệ thống thể chế đồng bộ, hiện đại, minh bạch và kiến tạo phát triển. Tầm nhìn đến năm 2045, chương trình kỳ vọng đóng góp vào việc xây dựng một nền quản trị quốc gia hiện đại, hiệu quả, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhanh, bền vững và nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế.

Trung tâm Truyền thông KH&CN

Nguồn: https://mst.gov.vn/xay-dung-va-hoan-thien-the-che-dong-luc-phat-trien-nhanh-va-ben-vung-trong-dieu-kien-moi-197251117104349779.htm