Sinh kế xanh ở Ramsar Láng Sen

ĐỒNG THÁP Mô hình sinh kế thuận thiên ở vùng đệm Láng Sen giúp người dân sống chung với lũ, vừa tăng thu nhập, vừa góp phần bảo tồn đa dạng sinh học vùng đất ngập nước.

Hướng đi bền vững cho vùng đất ngập nước

Vùng đệm Khu Bảo tồn đất ngập nước Láng Sen nằm ở các xã Vĩnh Thạnh, Vĩnh Châu và Tân Hưng (tỉnh Tây Ninh) là nơi cộng đồng dân cư gắn bó lâu đời với thiên nhiên vùng Đồng Tháp Mười. Cùng với nhiệm vụ bảo tồn đa dạng sinh học, nơi đây đang trở thành điểm sáng của mô hình sinh kế thuận thiên, giúp người dân vừa thích ứng với biến đổi khí hậu, vừa phát triển kinh tế bền vững.

Người dân vùng đệm Láng Sen di chuyển bằng xuồng qua đồng cỏ ngập nước trong mùa lũ. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.

Ông Nguyễn Công Toại, Phó Giám đốc Khu Bảo tồn đất ngập nước Láng Sen cho biết, khu Ramsar Láng Sen có diện tích hơn 4.800 ha, là nơi trú ngụ của 142 loài cá, 158 loài chim và 331 loài thực vật, trong đó nhiều loài nằm trong Sách đỏ Việt Nam. Với vai trò sinh thái đặc biệt như điều tiết lũ, bổ sung nước ngầm, lọc không khí, tích tụ phù sa, Láng Sen không chỉ là “lá phổi xanh” của vùng mà còn là nguồn sống cho hàng trăm hộ dân vùng đệm.

Những năm gần đây, Ban Quản lý Khu Bảo tồn đất ngập nước Láng Sen phối hợp với các tổ chức quốc tế như WWF, IUCN đã triển khai nhiều mô hình sinh kế phù hợp với quy luật tự nhiên như lúa mùa nổi – cá, sen – cá, trữ cá mùa lũ, nấm rơm sạch, đan đát lục bình, trồng lúa giảm phát thải... Những mô hình này đã giúp người dân tận dụng đặc trưng sinh thái vùng lũ để vừa tạo thu nhập, vừa giảm áp lực khai thác tài nguyên thiên nhiên.

Nổi bật trong số đó là mô hình canh tác lúa mùa nổi kết hợp nuôi cá tại xã Vĩnh Châu và Tân Hưng với quy mô 120,8 ha, có 33 hộ dân tham gia. Nhờ chi phí sản xuất thấp (chỉ khoảng 7 triệu đồng/ha), năng suất đạt 1,5 - 1,7 tấn/ha và giá bán bình quân 15.000 đồng/kg, người dân thu lợi nhuận 17 - 18,5 triệu đồng/ha, cao hơn 20 - 25% so với trồng lúa truyền thống. Đáng chú ý, mô hình này còn giúp giảm 46% phát thải CO₂ tương đương, góp phần thực hiện mục tiêu nông nghiệp xanh.

Tại xã Tân Hưng, mô hình trồng sen kết hợp nuôi cá với quy mô 40,6 ha cũng mang lại hiệu quả vượt trội. Với năng suất 4,5 tấn/ha, doanh thu bình quân 60 - 67 triệu đồng/ha, người dân đạt lợi nhuận 32,5 - 41,5 triệu đồng/ha.

Đàn chim di cư về trú ngụ tại Khu Bảo tồn đất ngập nước Láng Sen, báo hiệu mùa nước nổi. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.

Ông Toại cho biết: Sen – cá là mô hình đặc trưng của vùng đất ngập nước, tận dụng nước lũ làm sạch ao đầm, cho thu nhập cao gấp đôi trồng lúa đơn thuần, đồng thời giảm đến 73% khí nhà kính. Tại xã Vĩnh Thạnh, mô hình trữ cá mùa lũ và chế biến khô cá của Hợp tác xã Thạnh Phát đạt chuẩn OCOP 3 sao đang giúp tạo việc làm, tăng thu nhập cho hàng chục hộ dân. Tại đây, trung bình mỗi hộ thu lợi 1,5 triệu đồng/ha từ nuôi cá và 9,4 triệu đồng/vụ từ chế biến khô, đồng thời góp phần gìn giữ thương hiệu khô cá Láng Sen nổi tiếng.

Đa dạng sinh kế, giảm áp lực khai thác thiên nhiên

Không chỉ dừng lại ở thủy sản, người dân còn mạnh dạn mở rộng mô hình trồng nấm rơm sạch trong nhà. Mỗi hộ xây 6 nhà nấm (32m²/nhà), mỗi vụ kéo dài 30 - 45 ngày, cho thu nhập từ 1,8 - 4,5 triệu đồng/vụ. Việc tận dụng rơm rạ sau thu hoạch không chỉ giảm tình trạng đốt đồng mà còn giúp phụ nữ có việc làm ổn định, nâng cao vai trò giới trong nông nghiệp sinh thái.

Bên cạnh đó, nghề đan đát lục bình cũng được khôi phục, tạo việc làm thường xuyên với lợi nhuận khoảng 5 triệu đồng/tháng, phù hợp với đặc thù sinh kế mùa lũ, tận dụng nguồn nguyên liệu tự nhiên dồi dào.

Một điểm nhấn đáng chú ý khác là mô hình trồng lúa giảm phát thải khí nhà kính tại xã Vĩnh Châu. Theo kết quả thí nghiệm, năng suất lúa tương đương ruộng đối chứng nhưng phát thải giảm đến 39%, mở ra triển vọng nhân rộng mô hình trong tiến trình thực hiện Nghị quyết 120 của Chính phủ về phát triển bền vững ĐBSCL.

Ông Nguyễn Công Toại chia sẻ thêm: "Phát triển sinh kế thuận thiên mang lại lợi ích kép, vừa giúp người dân tăng thu nhập, vừa bảo vệ hệ sinh thái Ramsar quý giá. Khi người dân có cuộc sống ổn định, họ chính là 'cánh tay nối dài' cùng chúng tôi bảo tồn đa dạng sinh học".

Cán bộ kỹ thuật hướng dẫn nông dân trồng lúa – cỏ năng kết hợp để bảo tồn sinh cảnh vùng đệm Láng Sen. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.

Không chỉ ở Láng Sen, mô hình lúa mùa nổi thuận thiên cũng đang lan tỏa tại nhiều địa phương khác. Ông Nguyễn Văn Tính, nông dân trồng lúa mùa nổi ở huyện Tân Thạnh (Tây Ninh) chia sẻ: “Nhờ canh tác thuận tự nhiên, không dùng thuốc hóa học, tôi tiết kiệm được chi phí, đất màu mỡ hơn, cá tôm tự nhiên nhiều hơn. Mỗi năm thu lúa ít nhưng bền, giá bán cao gấp rưỡi lúa thường mà đất đai lại khỏe”.

Câu chuyện của ông Tính đã chứng minh việc sản xuất lúa “thuận thiên” không chỉ là khái niệm mà là con đường sinh kế lâu dài giúp người dân thích ứng với biến đổi khí hậu và sống hài hòa cùng thiên nhiên.

Từ Láng Sen đến chiến lược nông nghiệp sinh thái quốc gia

Theo ông Bùi Hoài Nam, Viện Quy hoạch và Thiết kế Nông nghiệp, giai đoạn 2010 - 2025, cả nước có 275 mô hình nông nghiệp sinh thái, trong đó 60% được triển khai chỉ trong 5 năm gần đây - giai đoạn Việt Nam khẳng định cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Tuy nhiên, hơn 60% dự án hiện nay vẫn dựa vào vốn ODA, nguồn lực trong nước và khu vực tư nhân vẫn khá khiêm tốn.

Ông Nam nhấn mạnh: Nông nghiệp sinh thái cần được hiểu như nông nghiệp phục hồi, không chỉ tạo ra sản phẩm mà còn tái thiết cảnh quan, khôi phục vị thế nghề nông, tăng sức chống chịu trước biến đổi khí hậu. Đây là con đường gắn kết con người với thiên nhiên, là "nơi trú ẩn xã hội và sinh thái" cho các thế hệ tương lai.

Ở góc độ thị trường, ông Vinod Ahuja, Trưởng đại diện FAO tại Việt Nam nhấn mạnh: Nhu cầu nông sản sinh thái toàn cầu hiện đạt khoảng 30 tỷ USD/năm và ngày càng tăng, người tiêu dùng cũng khắt khe hơn về truy xuất nguồn gốc và những tác động của sản xuất tới môi trường. Đây là cơ hội lớn cho Việt Nam, song cần đầu tư nghiêm túc vào toàn chuỗi giá trị từ sản xuất, chứng nhận, quảng bá đến tiếp cận thị trường.

Nông dân vùng đệm Láng Sen tận dụng rơm rạ mùa lũ để trồng nấm rơm, tăng thu nhập, ổn định cuộc sống. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.

Vùng đệm Khu Bảo tồn đất ngập nước Láng Sen không chỉ là nơi cư trú của hàng trăm loài chim, cá quý hiếm mà còn là mô hình mẫu của sinh kế bền vững gắn với bảo tồn thiên nhiên. Sự phối hợp giữa Ban Quản lý, chính quyền địa phương, các tổ chức quốc tế và người dân vùng đệm đã tạo nên chuỗi giá trị khép kín cho sản phẩm đặc trưng như lúa nổi, sen, cá mùa lũ, nấm rơm sạch...

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp, các mô hình canh tác thuận thiên của Láng Sen đang chứng minh hiệu quả rõ rệt, vừa giúp người dân ứng phó với nước lũ thất thường, vừa giảm phát thải, cải tạo đất, tích phù sa, duy trì hệ sinh thái đất ngập nước vốn là “lá phổi xanh” của vùng đầu nguồn.

“Phát triển sinh kế mùa lũ chính là cách tiếp cận đúng đắn theo triết lý thuận thiên. Khi người dân sống hài hòa với thiên nhiên, Láng Sen không chỉ giữ được giá trị Ramsar quốc tế mà còn trở thành biểu tượng của nông nghiệp sinh thái vùng Đồng Tháp Mười” ông Nguyễn Công Toại khẳng định.

Nguồn: https://nongnghiepmoitruong.vn/sinh-ke-xanh-o-ramsar-lang-sen-d779271.html